У кожнага чалавека свая гісторыя пачатку вайны.
У кожнага чалавека свая гісторыя пачатку вайны. Вайна раскрывае самыя светлыя бакі чалавека і самыя цёмныя. Яна агаляе праблемы і дае простыя адказы на самыя складаныя пытанні. Вайна прыйшла ў кожны ўкраінскі горад. Многім давялося ў першы ж дзень бегчы, ратуючы сваіх дзяцей, з Краматорска, Харкава, Адэсы… Але вайна прыйшла і ў гарады на захадзе краіны, якія адразу не бамбілі. Былы ваенны каплан Сяргей Горбік поўнамаштабнае ўварванне расейскіх войскаў сустрэў у Львове, які стаў яму родным горадам, хаця на вайне ён быў ужо з 2014 года на Данбасе. Ён падзяліўся сваімі ўспамінамі з Белсатам.
– Мяне разбудзіў званок. Я быў у спісе капеланаў і ў спісе грамадзянскага фармавання пры памежнай службе. У 10.30 я ўжо быў можна сказаць на вайне. Трэба было фармаваць блок-пасты. Чакалі, што будзе наступленне з Беларусі з боку Валыншчыны. Таму патрэбны былі ўсе, хто можа трымаць зброю.
– У гэты час з Кіева і іншых гарадоў з усходу Украіны ў бок Львова людзі ехалі машынамі, цягнікамі, аўтобусамі. А ў самім Львове, што адбывалася?
– У самім горадзе ніякай панікі не было. Так, вядома, на вакзале ўжо было чалавечае мора, якое ўжо вылівалася на гарадскія вуліцы. Туды прыходзілі мясцовыя і людзі з усёй Украіны ўсё прыбывалі і прыбывалі. У маім доме многія суседзі, якія мелі хату ў вёсцы, паехалі туды. Я думаю, што з’ехалі не таму, што спалохаліся войны, а каб пазбегнуць мабілізацыі. Я лічу, што пра гэта таксама трэба казаць.
– Адны паехалі хавацца ў склеп, а іншыя?
– Адны паехалі, каб пазбегнуць мабілізацыі, а іншыя з самай раніцы пайшлі ў ваенкамат. У ваенкаматах былі вялікія чэргі тады. Гадзінамі стаялі.
– Вайна агаляе ўсе праблемы і робіць відавочным тое, што раней не было відаць. Вось тыя, якія стаялі ў чэргах, і тыя, якія зʼехалі хавацца, яны ж выраслі ў адным горадзе. Як гэта паўплывала на стэрэатып аб тым, што чалавек, які гаворыць выключна на ўкраінскай будзе абавязкова з аўтаматам абараняць сваю Украіну?
– Стэрэатып разбурыўся. Не мела ніякага значэння – вышыванку насіў чалавек, ці проста майку, не стала мець значэння – па-руску ён кажа ці па-ўкраінску. Я бачыў, як беглі тыя, якія крычалі, што УПА – гэта героі, насілі адпаведныя значкі і г.д. Затое бачыў расейскамоўных, якія, не «фанацелі» ад УПА, але ў першы ж дзень вайны самі моўчкі пайшлі ў ваенкамат. І сёння ў Львове ўсё разумеюць, што сапраўдны патрыятызм гэта не атрыбутыка.
– Па якіх прыкметах можна было сказаць, што горад змяніўся, як горад у краіне, у якой ідзе вайна?
– Змяніўся ў першы ж дзень. У нас раней не было, як у Беларусі, патрулёў паліцыянтаў са зброяй і сабакамі на вуліцах. Для Львова гэта ўвогуле не тыповая карціна. А тут яны зʼявіліся і ў бронекамізэльках. Адразу ўзялі пад ахову ўсе чыгуначныя масты і там таксама стаялі патрулі. У горадзе адразу пачалі ахінаць помнікі, а яшчэ вокны сталі ўмацоўваць ад выбуху фанерай ці нечым іншым. Блок-пасты зʼявіліся. Былі і праверкі дакументаў. Тады, у першыя дні вайны, калі размаўляеш па-руску, то 80% гарантыі, што ў цябе правераць дакументы. Пасля гэта прайшло, бо тысячы перасяленцаў зʼявіліся і паліцыя на рускую гаворку ўжо так не рэагавала.
– Стаўленне да беларусаў адразу стала мяняцца. Тады шмат было інфармацыі пра дыверсантаў нібыта з Беларусі. Вы самі мелі такі досвед?
– Тады вельмі шмат закідвалі расейцы дыверсантаў і ў іх былі сапраўдныя беларускія пашпарты. Мы, беларусы, якія стаялі на блок-пастах, дапамагалі супрацоўнікам СБУ іх выяўляць. Дыверсанты змешваліся з натоўпам і прабіраліся ў бок мяжы з Польшчай. Паказвае такі «беларус» свой пашпарт, а там і месца нараджэння Менск, і прапіска менская. А як перавесці на рускую тое ці іншае слова з беларускай, не ведае. Так, дапусцім, што могуць быць такія беларусы, якія зусім не ведаюць роднай мовы. Але затое ўсе менчукі ведаюць што такое Камароўскі рынак і дзе ён знаходзіцца. А тут адзін таварыш кажа, што ля чыгуначнага вакзалу. Іншы таварыш апісвае плошчу Якуба Коласа і кажа, што на ёй стаіць храм.
Былі з намі хлопцы з Магілёва і Берасця. Яны таксама дапамагалі СБУ выкрываць тых дыверсантаў, у якіх у пашпартах стаялі прапіскі іх гарадоў. Яны не маглі адказаць на пытанні, на якія любы мясцовы адказаў бы без запінкі. Але пашпарты ў іх былі сапраўдныя. Адны з іх казалі, што едуць у Польшчу, ратуючыся ад вайны, а іншыя – да сваякоў на Львоўшчыне або ў Луцк. Ну, гэта ўжо справа СБУ высвятляць у іх, які яны атрымалі загад. Самае галоўнае, што ніякіх беларускіх дыверсантаў не было. Гэта былі расейскія вайскоўцы. Пашпарты беларускія? Так, з гэтым у іх было ўсё ў парадку.
– Ці былі выпадкі, калі даводзілася затрымліваць кагосьці, не прапускаць? Бо на блок-пастах былі хоць і ўзброеныя людзі, але не хапала на ўсіх касак і бронекамізэлек. Многія стаялі зусім без абароны.
– Былі выпадкі. Аднойчы мы спынілі машыну для праверкі дакументаў і агляду. У ёй была адна жанчына з дзіцем і яшчэ чацвёра мужчын у салоне. Праверылі дакументы і сказалі, што мужчынам ехаць далей нельга. Ды яны і самі гэта добра ведалі. Вось тады адзін з іх дастаў паляўнічую стрэльбу, пачаў істэрычна крычаць і патрабаваць, каб мы прапусцілі машыну. Ну, прыйшлося іх затрымаць. Добра, што абышлося без ахвяр.
– У самім Львове тады ў першыя дні людзей былі сотні тысяч. Адны з падзякай успамінаюць некаторых гараджанаў, іншыя – з крыўдай. Гэта датычыцца арэнды жылля. Кошты зашкальвалі і з людзей, якія апынуліся ў такім становішчы, як кажуць «дралі тры шкуры». Як зараз з гэтым ідуць справы?
– Многія са Львова ехалі да сваіх сваякоў у Польшчу, а свае кватэры здавалі тым, хто прыехаў з усходу Украіны. І здавалі дорага. Трэба шчыра казаць пра гэта. Гэта мела месца. Гэта быў бізнес на вайне. Але зараз ужо не такая сітуацыя. Тыя, якія хацелі выехаць у Польшчу ці ў іншыя краіны, ужо выехалі. Тыя, якія вырашылі застацца, альбо набылі сабе кватэры, альбо маюць працу і грошы, каб іх арандаваць. Ужо няма той хвалі бежанцаў, якая была ў першыя паўгода вайны і ажыятаж знік.
– Уся заходняя Украіна тады ў першыя дні вайны стала суцэльнай кухняй. Людзі гатавалі, пяклі, варылі, смажылі – усё для фронту. І ў самім Львове тады было шмат валанцёраў. А зараз?
– Тады стаялі пункты збору рэчаў, цацак, ежы, усяго таго, што магло спатрэбіцца бежанцам. Гэта было ўсюды. Людзі неслі і неслі нешта. Але зараз такога ўжо няма. Усё ўжо адладжанае і працуе як механізм. Адпала проста гэтая неабходнасць збіраць нешта і на вуліцы выстаўляць.
– У такія часы людзі імкнуцца падтрымліваць адзін аднаго. Як гараджане праяўляюць сваю салідарнасць?
– Мы бачым як выраслі ўзаемапавага і ўзаемадапамога. Людзі давалі адзін аднаму свае блокі зарадзіць тэлефон. У аптэках стаяць дызель-генератары на выпадак адключэння святла. Было такое, калі знікла электрычнасць, дык людзі не маглі разлічыцца ў краме за прадукты. І тады пакінулі нумары картак і дазволілі людзям проста забіраць прадукты. І што вы думаеце? Па паведамленнях таго ж супермаркета, 95% пакупнікоў перавялі адразу ж грошы, як толькі далі святло.
– Можна сказаць, што горад прывык жыць ва ўмовах вайны?
– Так, і тут ёсць пэўная небяспека. Бо, калі яшчэ спачатку, калі гучалі сірэны, людзі беглі ў сховішчы, то паступова гэта прайшло. Калі ў горадзе і былі прылёты, то яны былі толькі ўначы. Разумееце? Таму днём жыццё працягваецца ў звычайным рытме. У кожнага зараз ёсць паўэрбанк, у кожнага ёсць «трывожны чамаданчык», а з 2014 года такога не было. Людзі прызвычаіліся да таго, што ёсць ахвяры. Кожны, хто загінуў, абараняючы Украіну, герой, але рэакцыя ўжо не такая, як у першыя дні вайны. І гэта зразумела. Людзі стаміліся і паступова змірыліся з тым, што ёсць ахвяры і што яны непазбежна будуць. У гэтым і ёсць жах вайны. Гучыць сірэна, але працуюць людзі, едуць трамваі, ідуць мінакі… Проста, калі кожны раз, калі гучыць сірэна, усё кідаць і бегчы ў сховішча, то горад жа не зможа нармальна функцыянаваць. Што такое на 3 гадзіны паралізаваць жыццё ў горадзе? А расейцы менавіта гэтага і дамагаюцца. Але гараджане яшчэ і такім чынам дэманструюць, што не баяцца і што выстаяць, нягледзячы на тое, што гучаць сірэны, нягледзячы на тое, што ўсе разумеюць, што прыляцець можа ў любую хвіліну. Усім сваім выглядам яны дэманструюць ворагу: не дачакаецеся.
Любоў Лунёва belsat.eu
