Як быць амбасадарам у краіне, калі няма магчымасці быць у гэтай краіне?
У Польшчы на палітычных канферэнцыях або тэатральных прэм’ерах, якія маюць дачыненне да Беларусі, вы часта можаце сустрэць Артура Міхальскага. Ужо амаль год як спецыяльнага прадстаўніка ў справе ўзаемаадносінаў з дэмакратычнымі сіламі Беларусі, а ў нядаўнім мінулым – амбасадара Польшчы па-за краінай прызначэння, бо рэжым Лукашэнкі ўвосень 2020-га папрасіў яго пакінуць Беларусь. Мы сустрэліся паразмаўляць у варшаўскім парку Лазенкі ля помніку Фрэдэрыку Шапэну – спадар Артур ужыў усе свае дыпламатычныя прыёмы ў пытаннях пра камунікацыю з рэжымам Лукашэнкі, але эмоцыі ў інтэрв’ю таксама мелі месца.
– Вы размаўляеце па-беларуску ў штодзённым жыцці?
– Кожны дзень я прынамсі чытаю па-беларуску, сачу за падзеямі і меркаваннямі ў беларускіх інфармацыйных крыніцах. А размаўляць – не кожны дзень, але дастаткова часта, я маю шмат беларускіх сяброў.
– Менавіта сяброў?
– Так, сяброў той самай ідэі свабоды і праўды, таго самага стаўлення да рэчаў, хто мысліць падобна.
– Ці шмат ідэйных сяброў вам прынесла беларуская рэвалюцыя?
– Безумоўна. І раней, калі я пачаў працаваць у Беларусі, адчувалася, што людзі хацелі б жыць інакш, проста ў 2020 годзе яны выйшлі на вуліцы сказаць гэта.
,,Думаю, той досвед быцця разам і супольнай прагі сумленнай дзяржавы, дзе кожны голас улічваецца, застанецца з беларусамі незалежна ад таго, як цяпер цяжка.
– То бок вы такую прагу пабачылі падчас працы ў Беларусі яшчэ да 2020 года?
– Можна жыць у краіне і некалькі дзясяткаў гадоў і не да канца яе разумець, але тыя два гады ў Беларусі паказалі мне нязвыкла шмат. Напрыклад, як добра могуць развівацца адносіны паміж палякамі і беларусамі, калі ім ніхто не перашкаджае. Абмежаванні зверху тады былі адносна невялікія, мы мелі багата кантактаў з беларускімі партнёрамі як у незалежных, так і ў дзяржаўных колах. Можна было шмат што рабіць разам, і я адчуваў нашае падабенства – усё ж стагоддзямі мы былі разам, жылі ў адной дзяржаве, сутыкаліся з тымі самымі праблемамі, змагаліся ў тых самых паўстаннях супраць расейскага захопніка, мы размаўляем на падобных мовах.
– Цяпер вы спецыяльны прадстаўнік у справе ўзаемаадносінаў з дэмакратычнымі сіламі Беларусі. Ці ўдзельнічалі вы ў прыняцці рашэння аб гэтым прызначэнні?
– Рашэнне заўсёды прымае міністр, але, вядома, яно неяк там рыхтуецца, і так, я быў сярод асобаў, якія лічылі, што такую пасаду трэба стварыць. Падобнае меркаванне выказвалася настолькі часта і рознымі людзьмі, што міністр палічыў гэта за важную рэч.
– Як выглядае вашая праца – нумары Святланы Ціханоўскай і Паўла Латушкі на хуткім наборы? Вы штодзённа на сувязі ці як?
– Мы не мусім быць на сувязі штодзённа, у кожнага свая праца, якую трэба рабіць, але, вядома, мы маем працоўны кантакт, і калі ёсць патрэба паразмаўляць, не ўзнікае праблемаў.
– Я правільна разумею, што вы цяпер такі мост, які наладжвае сувязь паміж рознымі дзяржаўнымі структурамі ў Польшчы і беларускімі дэмакратычнымі сіламі?
– У адным з інтэрв’ю вы сказалі датычна прызначэння, маўляў, нестандартная сітуацыя патрабуе нестандартных падыходаў. Што нестандартнага ў вашай цяперашняй працы?
– Нестандартнасць заключаецца ў тым, што Беларусь, на жаль, ёсць аўтарытарнай краінай, але шмат беларускіх інстытутаў і рухаў за мяжой прагне незалежнай дэмакратычнай дзяржавы. Таму інстытуцыялізаваная супраца з дэмакратычным асяроддзем сімвалічная і патрэбная, нам падаецца важным неяк быць разам. Мы не адзіны такі прыклад, большасць краінаў трансатлантычнай супольнасці тым ці іншым спосабам падтрымліваюць блізкія адносіны з беларускімі дэмакратычнымі сіламі.
– У Польшчы менавіта блізкія адносіны з беларускімі дэмакратычнымі сіламі?
,,– Так, да таго ж палякі і беларусы часам разумеюць адно аднаго без словаў, у палякаў за плячыма таксама пакутлівая барацьба за свабоду. Я б сказаў, што нашыя адносіны ўсебаковыя і ў большасці выпадкаў прыносяць вынікі, шмат рэчаў у Польшчы дэмакратычным сілам удаецца вырашыць.
– Мне здаецца, нестандартна таксама тое, што вы выбудоўваеце адносіны з сіламі, якія мала ў чым уплываюць на сітуацыю ўнутры Беларусі, за што іх крытыкуюць. Якія практычныя пытанні ў вашай працы ўдаецца вырашаць?
– Гэтых пытанняў шмат, але не пра ўсе з іх варта дэталёва распавядаць. На практыцы мая праца – гэта камунікацыя, удзел у рознага кшталту падзеях, дапамога ў арганізацыі сустрэчаў і візітаў. У Польшчу, напрыклад, часта прыязджае Святлана Ціханоўская. Адбываецца насамрэч вельмі шмат, і я стараюся паўсюль падкрэсліваць, што паміж палякамі і беларусамі ў гэтай цяжкай для беларусаў сітуацыі існуе паразуменне.
,,Я чую крытыку дэмакратычных сілаў, думаю, яна нараджаецца ад расчаравання, фрустрацыі, але таксама і рэальнай ацэнкі. Мы ўсе свабодныя людзі, кожны мае сваё меркаванне, але, мне здаецца, калі справядліва ацэньваць, трэба браць пад увагу інфармацыйную блакаду і страх, у якіх жыве беларускае грамадства.
За часоў камунізму для нас было відавочна, што толькі палякі, якія жывуць тут, над Віслай, зробяць перамены, што дамагчыся свабоды можна толькі ў краіне. У той жа час эміграцыя – так было ў гісторыі шмат якіх народаў, у тым ліку майго, – можа і не мець рэальнага ўплыву на тое, што адбываецца ўнутры краіны, але мае сімвалічны ўплыў, ёсць крыніцай свабоднай думкі і ідэйным пунктам адліку для народу агулам. Я б не недаацэньваў гістарычнай і доўгатэрміновай ролі беларускіх інстытутаў за мяжой, асабліва культуры, бо мы ведаем, што ўнутры Беларусі культуру і мову зараз развіваць немагчыма.
– Частка вашай працы, напэўна, тычыцца надзённых справаў беларусаў у Польшчы, а Польшча калі не самая, то адна з самых камфортных краінаў для беларусаў, якія з розных прычынаў з’ехалі з Беларусі. Якія пытанні цяпер патрабуюць развязання?
– Цешуся з гэтага меркавання, многія беларусы кажуць, што ў Польшчы знаходзяць самыя выгадныя ўмовы для развіцця. Шмат беларускіх ініцыятываў, арганізацыяў падаюцца на падтрымку, удзельнічаюць у конкурсах і часта перамагаюць. Заўсёды можна хацець больш, але жыццё ёсць жыццё, бюджэт адзін, думаю, беларусы гэта дасканала разумеюць і, дарэчы, добра самаарганізоўваюцца – усё-ткі ў Польшчы яны жывуць у атмасферы свабоды і, мне здаецца, цэняць гэта. Канкрэтныя праблемы, вядома, існуюць – ці то пра мясцовую падтрымку гаворка, ці то пра ўдзел у конкурсах, ці то пра юрыдычную дапамогу. У іх справе дэмакратычныя сілы размаўляюць з адпаведнымі міністэрствамі ці мясцовымі ўладамі.
– Ці была рэакцыя з боку рэжыму Лукашэнкі на тое, што ў Польшчы з’явілася такая пасада?
– Вы хіба не чулі ніякай рэакцыі, ну а калі вы не чулі, не трэба пра гэта і казаць. Вы можаце трактаваць гэта як нейкі дыпламатычны прыём, але ў гэтым трохі заключаецца нашая праца. На жаль, мы жывем у такі гістарычны момант, калі не ўсе рэчы мусяць мець публічны характар, але я глыбока веру, што прыйдзе час, калі можна будзе расказаць нашмат больш.
– Вы асабіста і Польшча агулам захоўваеце дыпламатычныя стандарты ў той час, як рэжым Лукашэнкі дзее адкрыта варожа і нават па-варварску, калі ўспомніць знішчэнне могілак польскіх салдатаў.
– Палітыка сённяшніх уладаў у Менску, на жаль, настроеная як супраць уласнага народу, уласнай культуры, уласных каранёў, так і супраць суседзяў – галоўным чынам Польшчы, бо так неяк складваецца, што Польшча – любімы прыклад, калі трэба сказаць, як за мяжой дрэнна. Так, многія рэчы маюць варварскі характар, мы публічна пратэставалі ў справе знішчэння могілак. Я не кажу пра ідэалагічныя помнікі – там ляжаць людзі, труны. Гэта жэсты абсалютна непрыязныя, так, гэта варварства, знявага, рэпрэсіі ў бок польскай меншасці, якія – часамі троху менш, часамі трохі больш – адбываюцца ў Беларусі ўжо некалькі дзесяцігоддзяў. На некалькі сотняў тысяч польскай меншасці было толькі дзве школы, дзе можна было вучыць польскую мову, а і там ужо расейская мова. У Польшчы гістарычная беларуская меншасць у прынамсі дзесяць разоў меншая, а мае тыя ж дзве школы з беларускай мовай.
– Польшча неяк рэагуе на варожыя жэсты праз свае каналы?
– Былі публічныя заявы, мы рэагуем на шмат несправядлівасці, у тым ліку на пытанне палітычных вязняў, але, як бачна, улады ў Менску не схільныя рабіць крокі насустрач. Сапраўды вельмі шмат рэчаў, зробленых у Беларусі, маюць характар, які вельмі складана зразумець, сапраўды вельмі складана зразумець у ХХІ стагоддзі ў Еўропе. Я думаю, такая жорсткасць і спробы прымусіць усіх думаць ідэнтычна – гэта рэцыдыў савецкага камуністычнага мыслення.
– Як асабіста вы рэагуеце на такія выпады супраць Польшчы, напрыклад, калі беларускае тэлебачанне паказвае сюжэт пра тое, як там замярзаюць?
– У часе ваеннага становішча ў Польшчы на тэлебачанні таксама паказвалі рэпартажы пра бяздомных у Нью-Ёрку і заклікалі высылаць ім коўдры. Тыя, хто ствараў гэтую прапаганду, па выніку зазналі паразу. Я не надаю тым сюжэтам увогуле ніякага значэння, але не ведаю, наколькі яны ўздзейнічаюць на саміх беларусаў. Мы ў Польшчы, мне здаецца, былі дастаткова ўстойлівыя перад камуністычнай прапагандай, мы ўсміхаліся, калі чулі, што мусім высылаць коўдры ў Нью-Ёрк.
– А ці ўсміхаецеся вы на беларускую прапаганду?
– Я мушу за ёй сачыць, бо гэта мая праца, але я да гэтага ўсяго абыякавы.
– Дыпламатычная праца з рэжымам Лукашэнкі сёння – у якіх пытаннях захоўваецца камунікацыя, а ў якіх яна спынілася?
– Мы падтрымліваем дыпламатычныя стасункі, ведаем, як кантактаваць, і што тут яшчэ можна сказаць? Ці штосьці з гэтага атрымліваецца? Як бачым, не зусім, але камунікацыя патрэбная.
– Ці магчыма ўсё яшчэ пра штосьці дамовіцца з рэжымам, хаця б у дробязях?
– Пабачым, што будучыня прынясе, гэта яна дасць нам адказ на пытанне.
– Для ХХІ стагоддзя не ўкладваецца ў галаве пераслед польскай меншасці ў Беларусі. Ці вядуцца спробы палепшыць становішча мясцовых палякаў?
– Сітуацыя вельмі дрэнная, але часамі нейкія маленькія праблемы ўдаецца развязаць.
,,У дэмакратычным грамадстве гістарычныя меншасці разумеюцца як крыніца ўзбагачэння і сілы, але ў Беларусі адбываецца дзіўна нястомная атака на польскую меншасць. Чаму? Мяркую, для ўладаў яна ёсць візуальным знакам таго, што гісторыя не пачалася ў 1917 годзе і беларусы маюць моцныя культурныя сувязі з Еўропай, ёсць часткай Еўропы.
Я цалкам згодны, гэта не ўкладваецца ў галаве. Да пратэстаў 2020 года прывяло акурат тое, што беларусы зразумелі, якая гэтая сістэма архаічная для ХХІ стагоддзя. Ну, пабачым, што будзе далей.
– Як вы думаеце, ці ёсць шанец вызваліць Анджэя Пачобута, журналістаў «Белсату» і іншых палітвязняў, якія маюць непасрэдныя сувязі з Польшчай?
– Нас гэтае пытанне вельмі хвалюе. Здавацца нельга, мы не прыпыняем нашых высілкаў і не губляем надзеі. Прыйдзе момант, калі імёны тых, хто цяпер сядзіць у турме, будуць імёнамі герояў барацьбы за вольную Беларусь.
– А што рэжым хоча за іх вызваленне?
– Калі скажу, гэта нікому не дапаможа.
– Раскажыце пра феномен быцця амбасадарам у краіне, калі няма магчымасці быць у гэтай краіне. Як выконваць свае абавязкі?
– У дыпламатычнай практыцы здараецца, што амбасадара запрашаюць на кансультацыі ў сваю краіну. Звычайна на некалькі дзён, бывае, на некалькі месяцаў. У гэтым выпадку было наадварот: гэта ўлады ў Менску папрасілі, каб я з’ехаў, і амбасадарам я прабыў у Беларусі столькі ж, колькі ў Польшчы. Досвед вельмі цікавы, але цяжкі, бо месца амбасадара – у краіне прызначэння, дзе можна размаўляць, спрабаваць пераконваць. Такога шанцу беларускія ўлады мне не далі, але на недахоп працы я не скардзіўся, бо разам са мной у Польшчу пераехала вялікая частка Беларусі. Праца палягала на тым самым – на аналізе таго, што адбываецца ў краіне, развіцці адносінаў з беларусамі, удзеле ў рознага кшталту дыскусіях разам з партнёрамі з іншых еўрапейскіх краінаў і Злучаных Штатаў, каб узгадніць агульную пазіцыю.
– Вашыя абавязкі не змяніліся, калі вы зразумелі, што вяртанне будзе няхуткім?
– Напачатку абавязкі былі вельмі падобныя, але з часам, вядома, зазналі пэўную эвалюцыю. Урэшце было відавочна, што мяне трэба фармальна адклікаць, бо гэта больш не мае сэнсу.
– Як гэта эмацыйна – працаваць амбасадарам у краіне, якая папрасіла вас з’ехаць?
– Улады ў Менску – не цэлая Беларусь. Я разумеў, што гэта не пытанне чагосьці персанальнага. Падчас маёй працы мы з вялікай колькасцю асобаў стараліся знайсці агульную мову, у тым ліку з тымі, хто працуе ў сістэме, і ў многіх справах далі рады дамовіцца. Так што гэта было чыста палітычнае рашэнне на самым версе.
,,Я з’язджаў з Беларусі з цяжкім сэрцам, бо разумеў, што рэпрэсіі разварочваюцца і я сведка гістарычнай трагедыі беларусаў.
– Ужо некалькі гадоў тэма Беларусі – вашая праца. Калі я спытала, як вы маецеся, вы адказалі, што так сабе, бо ў Беларусі так сабе. У вас ёсць сантымент да нашай краіны?
– Вядома, ёсць такі момант. Займаючыся Беларуссю, цяжка пазбыцца эмацыйнага стаўлення, бо там папросту зашмат пакутаў. У Польшчы мы багата робім, каб дапамагчы, пра некаторыя рэчы не кажучы публічна, але я часта думаю, як гэтага недастаткова, мы не знаходзім лекаў на ўсе хваробы і праблемы, на гэта патрэбныя час і пэўны рэалізм.
– У мяне склалася ўражанне, што вы асабліва націскаеце на працу для вызвалення палітвязняў. Гэта нешта асабістае? Магчыма, у вас блізкія знаёмыя ў беларускіх турмах?
– Так, у турмах застаецца шмат людзей, якіх я ведаю асабіста. Але калі займацца справамі Беларусі, палітвязні – сама па сабе першая фундаментальная праблема. Дастаткова сабе ўявіць, што мы цяпер сядзім сабе, размаўляем і потым будзем рабіць тое, на што маем ахвоту, а людзі ў гэты час застаюцца ў страшных умовах, пазбаўленыя доступу да аховы здароўя, без кантактаў са сваякамі. Людзі паміраюць у турмах! Я адчуваю салідарнасць з кожным, хто ў зняволенні, мне здаецца, гэта натуральна.
– Ведаю напаўжартаўлівую гісторыю пра вашую бараду – што вы яе зголіце, калі ўсё наладзіцца ў Беларусі. Як думаеце, ці доўга яшчэ будзеце хадзіць з барадой?
– Гэта неймаверна кранальна, шмат асобаў казала, што звязваюць маю бараду з маім ад’ездам з Беларусі. Я не меў гэтага на ўвазе і магу пагаліцца ў любы момант. Але і для мяне яна зрабілася ў нейкай ступені сімвалічным знакам. Калі гэта пытанне сімвалу, я гатовы згаліць бараду нават заўтра, няхай толькі прыйдзе свабода.
Размаўляла Ірэна Кацяловіч belsat.eu
