Магчыма, ён сам выйшаў на беларускую выведку, бо меў фінансавыя і псіхалагічныя праблемы.
Контрвыведка і пракуратура Польшчы падазраюць, што суддзя Томаш Шмыт, які ўвесну ўцёк у Беларусь, супрацоўнічаў з выведкаю Беларусі як мінімум год, расказвае «Gazeta Wyborcza».
Журналісты выдання «Gazeta Wyborcza» паразмаўлялі з інфарматарам, які ведае дэталі расследавання польскіх пракуратуры і контрвыведкі пра дзейнасць Томаша Шмыта, і з асобамі, якія са Шмытам кантактавалі апошнім часам.
Уцеклага суддзю падазраюць у працы на выведку Беларусі са з’яўлення Шмыта на прэс-канферэнцыі ў Беларусі 6 траўня. Паводле крыніцы выдання, Шмыт прыехаў у Беларусь праз пераход «Тэрэспаль – Берасце» яшчэ 28 красавіка – у першы дзень свайго запланаванага адпачынку. Як усе, доўга стаяў у заторы перад мяжою, перайшоў за 24 гадзіны. Ды гісторыя сувязяў Шмыта з Беларуссю пачынаецца задоўга да таго дня.
Высновы контрвыведкі і пракуратуры паказваюць, што Шмыт, імаверна, усталяваў кантакт з лукашэнкаўскімі службамі як мінімум за год да выезду з Польшчы. У службах пацвердзілі, што суддзя першы раз паехаў у Менск год таму, быў у Беларусі з 7 да 10 чэрвеня 2023-га.
А ў снежні 2023 года, незадоўга да Калядаў, Шмыт паляцеў на два дні ў Стамбул. Другая вандроўка выклікае падазрэнні, бо турэцкую сталіцу называюць «горадам шпіёнаў», асабліва пасля пачатку поўнамаштабнай вайны ва Украіне. Да таго ж, Шмыт выбраў не курортны горад і наўрад ці збіраўся на экскурсію ў Стамбул, куды тураператары прадаюць паездкі звычайна на 5–6 дзён. За два дні ў Турэччыне Шмыт мог сустрэцца з сувязным выведкі Беларусі.
Раней партал Onet.pl заяўляў, што Агенцтва ўнутранай бяспекі некалькі месяцаў ведала пра сувязі Шмыта з Беларуссю і збіралася арыштаваць за шпіянаж. Але крыніца выдання заяўляе, што з’яўленне Шмыта ў Беларусі сталася нечаканасцю для польскіх спецслужбаў, пра гэта заяўлялі і польскія ўлады. Паводле крыніцы, да 6 траўня Шмыта не падазравалі ў супрацы з лукашэнкаўскімі спецслужбамі. Усё ж Польшча не таталітарная краіна, усіх паездак грамадзянаў не адсочваюць.
Цяпер расследавальнікі думаюць, што вербаванню Шмыта магло спрыяць ягонае «драматычнае» фінансавае становішча. Ён меў добрыя заробкі як суддзя, але меў і высокія выдаткі: здымаў у Варшаве кватэру за 4 тысячы злотых на месяц (гэта амаль тысяча долараў) і плаціў высокія аліменты на трох дзяцей ад мінулага шлюбу; не меў маёмасці, але меў пазыкі, у тым ліку мікракрэдыты («chwilówki»). Магчыма, ён сам шукаў кантактаў з беларускім бокам.
Высновы службаў таксама паказваюць, што Шмыт злоўжываў алкаголем, і відавочцы назіралі яго ў прыгнечаным настроі. Гэта звязвалі з ранейшаю «гэйтарскай аферай» («afera hejterska»), у якой бралі ўдзел Шмыт і ягоная былая жонка. Спачатку яны збіралі і распаўсюджвалі кампрамат на суддзяў, якія выступалі супраць судовай рэформы, але затым Шмыт перайшоў на іншы бок і стаў пацвярджаць высновы медыяў пра скандал, нават выступіў на паседжанні парламенцкага камітэту юстыцыі, праз што ад яго адвярнуліся былыя калегі.
Крыніца польскага выдання адкідвае версію, быццам Шмыт уцёк ад магчымага затрымання ў межах расследавання «гэйтарскай аферы»: ён меў судовую недатыкальнасць, якую перад затрыманнем яшчэ трэба было б зняць, што немагчыма зрабіць таемна ад падазраванага.
Пакуль польскія расследавальнікі не знайшлі пацверджанняў таго, што Шмыт збіраў і перадаваў беларускім службам інфармацыю, атрыманую ў сувязі з выкананнем ім абавязкаў суддзі. Агенцтва ўнутранай бяспекі правяло ператрус у ягоным кабінеце ў варшаўскім судзе, канфіскавала камп’ютар і носьбіты інфармацыі. Таксама аглядалі ягоную кватэру.
Адметная дэталь: кватэра выглядала так, нібы Шмыт збіраўся вярнуцца. Ён пакінуў вопратку, касметыку, нататнікі, камп’ютар і носьбіты інфармацыі. Чаму ён вырашыў не вяртацца і стацца часткаю лукашэнкаўскай прапагандысцкай машыны – дасюль няясна.
Можа, Шмыт проста не вытрымаў напружання і ўцёк, чым мог здзівіць нават беларускі бок, разважае «Gazeta Wyborcza». Раней арганізацыя былых беларускіх сілавікоў «BYPOL» выказвала такую здагадку: у нейкі момант Шмыт спалохаўся выкрыцця і вырашыў уцячы, без узгаднення са сваймі куратарамі ён прыехаў у Менск, чым вельмі іх раззлаваў.
Польскія спецслужбы таксама аналізуюць выступы Шмыта ў беларускай і расейскай прапагандзе ды ягоныя допісы ў сацыяльных сетках. Прыйшлі да высновы, што Шмыт не вядзе сацсетак сам: некаторыя допісы відавочна кепска перакладзеныя на польскую мову. А да публічных выступаў інтэнсіўна рыхтуецца пад кантролем рэжымнай выведкі.
Знаёмыя Шмыта расказалі выданню, што суддзю цікавілі краіны на ўсходзе ад Польшчы, расейская мова і культура, «русская душа». Ён выказваў, хай і крытычна, захапленне Уладзімірам Пуціным і Аляксандрам Лукашэнкам, бо тыя «дасягаюць сваіх мэтаў». Ды следства апытала два дзясяткі сведак, не пачула ад іх прыкметаў менавіта прарасейскіх настрояў Шмыта. Наадварот, ён здаваўся чалавекам, які падтрымлівае Украіну.
Адною з першых апытаных у следстве была грамадзянка Украіны Алена К., якая да нядаўна была спадарожніцаю Шмыта. Спачатку польскія медыі выказвалі здагадкі, што жанчына магла і завербаваць суддзю. Але яна засталася ў Польшчы, не хавалася. Яна пацвердзіла, што была ў стасунках са Шмытам, суддзя некаторы час жыў у яе. Кажа, рассталіся, бо «перасталі пасаваць адно аднаму», але захавалі добрыя адносіны.
Алена сцвярджае, што Шмыт быў таямнічы, мала расказваў пра сябе, таму яна нават не ведала, навошта і да каго ён ездзіў у Беларусь. Разам з тым яшчэ да расстання Шмыт паехаў з Аленай у ейную родную вёску ва Украіне, пара збірала там бульбу.
Алесь Наваборскі belsat.eu
