«Адчуваю сябе персанажам кніжкі ці мульціку».
Сёлета «J:Морс» спаўняецца 25 гадоў, але лёс склаўся так, што сустракаць дзень нараджэння гурта музыкі будуць не на радзіме. «Белсат» сустрэўся з лідарам калектыву Уладзімірам Пугачам і паразмаўляў пра будучы вялікі канцэрт, як Варшава сталася домам і пра жыццё на чужыне.
Мы дамовіліся на інтэрв’ю з Уладзімірам Пугачам яшчэ ўвесну. Але ён прапанаваў крыху прычакаць, бо мусіў выехаць з Варшавы. Па вяртанні размова зноў адклалася – музыка быў заняты ўдзелам у спектаклі «Зэкамерон», зробленым разам з «Купалаўцамі» паводле апавяданняў палітзняволенага Максіма Знака («Белсат» ужо размаўляў пра гэта з Уладзімірам незадоўга да прэм’еры). І вось нарэшце ўсё сышлося, і мы сустрэліся ў шыкоўнай кавярні «Królewska kawa», адчыненай беларусамі ў цэнтры Варшавы.
– Як ты пачуваешся ў Варшаве?
– Я тут трохі больш за два гады, яны мінулі ў сярэдзіне красавіка. За гэты час сфармаваў меркаванне пра краіну і горад. Бо раней Польшча ўвогуле і Варшава ў прыватнасці былі транзітнымі маршрутамі – па дарозе ў аэрапорт, і ніколі не ставала ні часу, ні, шчыра кажучы, цікавасці паглядзець на гэтую краіну. Але лёс склаўся такім чынам, што я быў вымушаны гэта зрабіць. І вельмі ўдзячны яму за гэта. Мне вельмі падабаецца і краіна, і людзі – наколькі яна блізкая да нас, наколькі пераблытаныя нашыя гістарычныя лёсы. Усё гэта пакуль што робіць на мяне пазітыўнае ўражанне.
Я, калі вандрую і вяртаюся з гастроляў, кажу: «Я ўжо дамоў». Ужо завеш Варшаву словам «дом» і сам сябе ловіш на тым, што гэта нязвыкла, але ўсё ж такі… Мне вельмі падабаецца Прага – раёнчык, у якім я жыву, са старымі будынкамі, без навабудаў – вельмі каларытная частка Варшавы.
– А сам ты ўвогуле з Пінску?
– Так, пражыў там 17 гадоў. Дакладней, крыху менш, бо калі нарадзіўся, бацька з маці пераехалі ў Менск і колькі гадоў пражылі там, а потым ужо вярнуліся ў Пінск. Там я пражыў з другога класу па дзясяты. Самы час, які запамінаецца. Але пазней ізноў паехаў у Менск, дзе пражыў большую частку жыцця.
– Па якім горадзе больш сумуеш – Менску ці Пінску?
– Сумую я больш па людзях, чымся па месцах. Так атрымалася, што і там, і там засталіся людзі, якіх мне вельмі не стае. Для мяне трапіць у Беларусь – і я паеду і ў Менск, і ў Пінск, і на Блакітныя азёры, куды любіў ездзіць. Уражанне такое, што бракуе цэлай краіны.
– Сёлета 25 гадоў гурту. Але ў пачатку 2000-х быў момант, калі ты ледзь не пакінуў яго…
– Так, былі такія ваганні. Бо ў мяне была свая юрыдычная фірма, я працаваў, у мяне былі кліенты. Паралельна з гэтым было моцнае хобі – музыка, мы працавалі ўжо над тым, каб прасоўваць сваю музыку, але ўсё ж такі для мяне гэта было хобі. І ў пэўны момант я не паехаў на нейкі фестываль, сказаў: «Рома (Рома Арлоў, мы тады разам з ім працавалі), я не паеду, не магу сёння». А там фестываль. Ну і ўсё, я не паехаў. Было такое аднойчы. Але потым усё перакінулася ў іншы бок, і я абраў музыку.
– Цяжка было выбіраць паміж музыкай і юрыспрудэнцыяй?
– Было не тое што цяжка. Я гэты выбар зрабіў у 2006 годзе, тады ўжо было ясна, што, калі сфакусавацца на музыцы, можна паспрабаваць зрабіць музычную кар’еру. Гэта было не вельмі рацыянальна, але адпавядала майму погляду на жыццё, я б так сказаў. Мне пашанцавала, што мая сям’я мяне падтрымала ў той момант.
У 2006-м я прадаў сваю юрыдычную фірму і цалкам прысвяціў сябе музыцы. Дарэчы, месяц таму я быў на гастролях у Штатах, і на канцэрце ў Джорджыі апавядаў гэтую гісторыю, як прадаў юрыдычную фірму. Падымаецца жанчына і кажа: «Уладзімір, вы мяне не памятаеце?» Я кажу: «Не». – «Гэта ж вы мне фірму прадалі!» – і дадае падрабязнасці, якія мог ведаць толькі чалавек, які купіў фірму: яе назву, месцы, дзе мы сустракаліся. Я думаю: нармальна, амаль дваццаць гадоў прайшло. [Смяецца.]
– А што сталася з фірмаю?
– Ну, гэтая жанчына кудысьці яе прадала далей, я не ведаю. Яна жыве ў Амерыцы, у Джорджыі, у Атланце.
– Што плануеце на 25-годдзе?
– Мы вельмі пільна ставімся да таго, што будзе. Менавіта цяпер складаем сэт-ліст, вырашаем, якія будуць неспадзяванкі, госці. Рыхтуем зусім забытыя старыя песні, пра якія не ўспаміналі больш за 10–15 гадоў, і зусім новыя. Ну і афармленне сцэны. Карацей, паспрабуем адбудаваць тое, што мы звыклі рабіць паводле ўзроўню ў Беларусі апошнія гады, калі гралі вялікія канцэрты. Каб гэта нагадала нашым гледачам, якія, як і мы, трапілі за мяжу і жывуць тут, той вайб, той узровень, тую атмасферу, якія мы рабілі ў Менску. Каб было без вось гэтага: маўляў, прабачце, мы за мяжой, у нас няма магчымасцяў…
– А ўвогуле хутка прабеглі 25 гадоў?
– Так, нечакана. Асабліва з 2020 года, калі пачалося ўсё на свеце: ковід, выбары, потым вайна. Я часам прачынаюся: дзе я? Усё ніяк не магу прызвычаіцца, што я ў Польшчы. Я адчуваю сябе персанажам кніжкі ці мульціку нават нейкага. Ёсць такое адчуванне – дзікаватае трохі.
– Ёсць шкадаванне пра тое, што хацеў, але не паспеў зрабіць за гэты час?
– Былі ў мяне сайд-праекты, якія можна было паспець зрабіць. Напрыклад, быў праект песень на палескай мове. Запісалі толькі адну, але ўжо тут, у Варшаве, дзе я пазнаёміўся з Аляксеем Дзікавіцкім. Высветлілася, што мы абодва з Пінску. Ён мне падарыў сваю кніжку песень па-палеску, і я сам сабе паабяцаў, з ім дамовіўся, што маю права карыстацца, каб усё ж такі гэта зрабіць. Бо для мяне гэта пэўны чэлендж.
Цяпер цалкам займаемся новымі песнямі для «J:Морс» – рыхтуем, дарэчы, новы альбом, які, можа, выйдзе трохі пазней – як асобны івэнт, і з ім будзе асобны тур. Карацей, планаў у нас шмат. Мы яшчэ не вырашылі, як усё гэта будзем размяркоўваць па датах.
Але галоўнае, што 2 лістапада ў нас будзе выступ у варшаўскім клубе «Stodoła» – 25-годдзе гурта «J:Морс». Гэта асноўнае, над чым мы працуем.
– Ты ўвогуле перфекцыяніст?
– Так! Я выношу мозг сабе і асяроддзю.
– На якім этапе прымаеш рашэнне пра тое, што ўсё, стоп?
– Калі стаміўся. [Смяецца.] Чым больш досведу, тым з гэтым прасцей: ты вучышся спыняцца і прыслухоўвацца да меркаванняў сяброў і калегаў ды больш давяраць. Цяпер трохі прасцей з гэтым, а былі гады, калі проста дэспат быў.
– Што гурту стала рабіць лягчэй у Варшаве ў параўнанні з Менскам?
– Лягчэй стала вандраваць. Напрыклад, з’ездзіць у тур па Нямеччыне з Польшчы стала прасцей, чымся з Беларусі. А ўсё астатняе цяжэй. Інфраструктура ёсць, якая была ў Беларусі. Але і ў мяне, і ўва ўсіх такое становішча, што канцэртаў менш, проста таму, што менш слухачоў. Матэматыка! Таму мы вымушаныя займацца нейкімі справамі яшчэ. Хтосьці з хлопцаў выкладае музыку, свой інструмент, хтосьці таксама бярэ ўдзел у аркестрах.
Я, напрыклад, паралельна з «J:Морсам» кірую выдавецтвам, якое выдае аўдыякніжкі. Таксама раблю іншыя праекты, якімі б ніколі не займаўся ў Беларусі: напрыклад, у нас цяпер ідзе праект з «Купалаўцамі».
Дарэчы, калі ў мяне спытаць, што добрага адбываецца, то менавіта вось гэта: калі ты апынаешся па-за колам камфорту, жыцця, да якога прызвычаіўся ў Менску, і вымушаны рабіць нешта новае. Гэта трохі ацверажае, бадзёрыць, пашырае далягляд.
– Раскажы пра свой праект з аўдыякнігамі.
– Праект «Litaralna» мы стартанулі супольна з фондам «Жыццё» і знайшлі фінансаванне на першыя пяць аўдыякніг. Я стаў кіраваць менавіта творчаю часткаю, стаўся прадзюсарам гэтага праекту. Мы пачалі з кніжак XIX стагоддзя. Я проста паглядзеў, што тут ужо існуе некалькі такіх праектаў, пабачыў, хто што робіць. І мы пачалі з таго, што ніхто не рабіў: агучылі кніжкі Ігнація Яцкоўскага «Аповесць з майго часу, або Літоўскiя прыгоды», Яна Баршчэўскага «Шляхціц Завальня», Вацлава Ластоўскага «Кароткая гісторыя Беларусі», Ігната Абдзіраловіча «Адвечным шляхам» і «Мужыцкай праўды» Кастуся Каліноўскага.
– Чаму менавіта гэтыя кніжкі?
– Узнікла нейкае адчуванне – можа, яно пафаснае – адказнасці за захаванне беларускай культуры. І хацелася б для падлеткаў, для асобаў маладых на вельмі простай мове з пачатку растлумачыць, як выглядала беларуская гісторыя паводле, напрыклад, Ластоўскага. Ясна, што сучасным гісторыкам, XXI стагоддзя, шмат што ў гэтай кніжцы не падабаецца, шмат што не адпавядае рэальнасці. Але ўсё ж такі яна ёсць і ўвогуле дае правільную карцінку пра беларусаў як народ. «Адвечным шляхам» Ігната Абдзіраловіча – гэта даволі яскравае, адно з самых першых філасофскіх разважанняў пра месца Беларусі і беларусаў у сучасным свеце.
Цяпер у нас невялічкі перапынак, шукаем фінансаванне. Але план прыкладна на 10 кніжак ёсць. Пакуль не буду казаць якія.
– Увогуле як ты прыйшоў да беларускасці?
– Гэта ўплыў Ромы Арлова ў большай ступені. Бо Рома Арлоў вядома, чый сын [Раман Арлоў – сын пісьменніка Уладзіміра Арлова. – Заўв. «Белсату»]. Ён пазнаёміў мяне са сваім бацькам. З ім я знаёмы столькі ж, колькі з Ромам, вельмі паважаю яго. І паступова, мне падаецца, спрацаваў гэты ўплыў за гады супольнай працы.
Дарэчы, песню «Глядзі» на беларускую мову пераклаў брат Ромы – Багдан, які цяпер жыве ў Чэхіі. Мы паспрабавалі, і гэта быў адзін з маіх першых досведаў. А ўсе сказалі: дык добра атрымліваецца, давайце яшчэ! Трохі пазней я пачаў сам па-беларуску пісаць тэксты, і вось цяпер так атрымліваецца, што ў альбоме, які мы рыхтуем, большасць песень на беларускай мове – амаль што ўсе.
– Некалі ў адным з інтэрв’ю ты казаў, што не маеш задання ствараць песні выключна па-беларуску…
– І цяпер няма. Толькі альбом «Адлегласць» быў спецпраектам, дзе існаваў моўны крытэр. Але, з іншага боку, пакуль што атрымліваецца пісаць па-беларуску. Можа, паўплывала вайна і ўсё тое, што адбываецца: ты бачыш, як на тваіх вачах руйнуецца беларуская культура ў Беларусі. Можа, гэта неасэнсаваны нутраны адказ на гэта.
– 2020 год не памяняў тваіх поглядаў на карціну свету?
2020-ы – не. Бо ў 2020 годзе тое, што магло выглядаць як палітычная барацьба, сталася міфалагічнаю барацьбою дабра са злом. І было вельмі проста зразумець, на якім ты баку. Ні ў мяне, ні ў большасці людзей гэта не выклікала ніякіх складанасцяў.
З пазітыўнага ў тым, што адбылося, – гэта эвалюцыйны крок да беларускага грамадства. Так, абставіны сумныя, але тое, што адбылося, – гэта пазітыўны крок у сэнсе нараджэння нацыі. Гэта вельмі важна. І няма нічога больш складанага, як захаваць нацыю, культуру, асабліва калі застаешся за мяжою. Здаецца, гэта нашая галоўная адказнасць цяпер: калі там, у Беларусі, яна руйнуецца, то мы мусім неяк гэта ўсё захоўваць.
– Як бы ты апісаў тое, дзе мы цяпер?
– Я для сябе гэта даўно ўжо стаў называць мета-Беларуссю. Гэта 3D-сімулятар Беларусі, у якім мы жывём і спрабуем выжываць. Міграцыя з Беларусі была селектыўная: з краіны паехалі менавіта самыя адказныя, самыя актыўныя, палітычна і сацыяльна ангажаваныя людзі, якія жылі і рабілі свае праекты ў Беларусі паасобку, бо вялікая краіна. А калі ўсе яны апынуліся разам, вельмі шчыльна, у Польшчы, то гэта ўсё спрацавала як ланцуговая рэакцыя: такі think tank атрымаўся. І вось гэта ўсё стварыла мета-Беларусь, якая існуе па-за межамі, сетку ўзаемадапамогі, маленькую краіну ў краіне.
Я, з аднаго боку, вельмі радуюся гэтаму, а калі-нікалі вельмі баюся, што ўсё пакрысе знікне, бо гэта мае неяк і чымсьці сілкавацца. А знікнуць гэта можа, калі мы тут будзем задоўга: наступныя пакаленні распусцяцца ў культурах – польскай, нямецкай, грузінскай.
– Ты з’ехаў з Беларусі пасля пачатку вайны, а калі б не вайна – застаўся б?
– Цяжкае пытанне. Я з тых, хто не хацеў з’язджаць да апошняга. Мой сябар трапіў у Літву і потым пісаў мне: не чакай – з’язджай. І я адказваў: чаму я буду з’язджаць, я нічога не рабіў дрэннага! І гэта была небяспека, бо ты быў як жабка ў кіпені: калі паступова ваду падаграваюць, ты не адчуваеш моманту, у які цябе зварылі. Вось гэта ўсё адбывалася і са мною. Калі я з’ехаў у красавіку 2022-га, то праз паўтара месяца ў Беларусі пачалі хапаць і саджаць музыкаў – гісторыя з Мерыем Герасіменкай, «Тор Бэнд». Я б мог трапіць у такое ж становішча, калі б не з’ехаў.
– А калі б ведаў, што цябе не схопяць, то заставацца ў Беларусі і ісці на кампраміс – здолеў бы?
– Ну, па-першае, я б не змог там існаваць, бо мне не давалі працаваць. Я магу разважаць пра тое, што магло б быць, але гэта гаворка ні пра што. Ніхто не ведае: калі б мяне там прэсанулі, можа быць, я б запісаў дзесяць гэтых зваротаў з прабачэннямі – цяпер я магу ўсё што заўгодна казаць. Але рэч у тым, што мне проста не давалі працаваць, я і пры нармальным жыцці адмаўляўся браць удзел ува ўсялякіх там паравозіках «За Беларусь», а цяпер бы пагатоў адмовіўся. А гэта прывяло б да таго, што я б проста сеў.
– Ці магчыма цяпер у Беларусі захаваць нейтральную пазіцыю?
– Мне падаецца, у тым і жах, што не. Адна рэч, калі ты не падтрымліваеш… Як у канцы Савецкага Саюзу можна было не падтрымліваць, быць андэграўндам, Барысам Грабеншчыковым, напрыклад, і існаваць. Але ні ў Расеі, ні ў Беларусі цяпер гэта немагчыма. Ты мусіш зігануць, і толькі тады ты зможаш існаваць. А для мяне гэта непрымальна ніяк.
Раман Шавель belsat.eu
