«Гэта проста помста. Гэта максімум ад таго, што яны могуць зрабіць».
У Менску 22 студзеня пачалі завочна судзіць прадстаўнікоў арганізацыі былых сілавікоў «BYPOL». Завочна названых «тэрарыстамі» могуць нават «завочна расстраляць». «Белсат» спытаў былых сілавікоў і юрыста, што гэта значыць.
Справу супраць «BYPOL» разглядае Менскі гарадскі суд у парадку спецыяльнай вытворчасці – без прысутнасці абвінавачаных, якія знаходзяцца за мяжой. Абвінавачанні выстаўленыя Аляксандру Азараву, Андрэю Астаповічу, Уладзіміру Жыгару, Мацвею Купрэйчыку, Ігару Лобану, Алегу Талерчыку. Іх абвінавачваюць па 12 артыкулах Крымінальнага Кодэксу, у тым ліку ў «здрадзе дзяржаве», «дзеяннях з мэтай захопу дзяржаўнай улады неканстытуцыйным шляхам», «арганізацыі актаў тэрарызму» і іншым.
Дзяржаўныя медыі падкрэсліваюць, што «абвінавачаныя, нягледзячы на належнае паведамленне аб месцы і часе судовага паседжання, на суд не з’явіліся», а іх інтарэсы прадстаўляюць адвакаты.
Кіраўнік «BYPOL» Аляксандр Азараў у каментары «Белсату» кажа, што на яго не выходзілі ні адвакат, ні следчы. Ён не атрымліваў аніякіх паведамленняў аб працэсе, хоць, паводле Крымінальнага-працэсуальнага кодэксу, мусілі выслаць дакументы пра пачатак крымінальнай справы, само абвінавачванне і паведамленне пра тое, што можна прыйсці і азнаёміцца з матэрыяламі крымінальнай справы.
,,«Я не думаю, што вельмі цяжка мяне знайсці, – лічыць Азараў. – Інфармацыі пра „BYPOL“ у сеціве шмат, ёсць кантактныя звесткі, людзі нас знаходзяць. Адвакат мог бы таксама знайсці, калі б захацеў».
Такім чынам, Азараў не ведае, у чым менавіта яго вінавацяць і хто яго абараняе. Толькі выказвае здагадку, што ўлады найбольш раздражняе атака на расейскі вайсковы самалёт А-50 у Мачулішчах у мінулым годзе. Гэты самалёт расейскі, а пашкоджанне расейскай маёмасці на тэрыторыі Беларусі, «даверанай» Аляксандру Лукашэнку, пацягнула страту іміджу ў вачах Уладзіміра Пуціна, лічыць кіраўнік «BYPOL».
Артыкулы, якія закідаюць дзейным і былым чальцам «BYPOL», прадугледжваюць як пакаранне нават расстрэл (хай сабе ў іхным выпадку і «завочны»). Чаму выбралі менавіта такія артыкулы? Азараў разважае: мера пакарання залежыць ад цяжкасці ўчыненага, ад ступені небяспекі падсуднага, а значыць, выпісанае пакаранне пакажа, як улады ацэньваюць падсудных і патэнцыйную шкоду рэжыму ад іх.
,,«Усе, канешне, кажуць, што цябе расстраляюць, можаш не сумнявацца! – смяецца Азараў. – Ну, паглядзім».
Чаму смяецца? Адказвае: сіла звычкі. Звычайнага чалавека можа напужаць і SMS ад Камітэту дзяржаўнай бяспекі, а ён праслужыў у «гэтым асяроддзі» 21 год, дык ставіцца спакойна нават да «завочнага расстрэлу».
Кіраўнік «BYPOL» кажа, што цяпер у беларускай сістэме застаюцца праваахоўнікі, якія падтрымліваюць ягоную арганізацыю і хочуць дэмакратычных зменаў у Беларусі. Некаторыя маюць кантакт з «BYPOL», некаторыя – не, але агульную колькасць такіх Азараў ацэньвае ў прыблізна 20 % ад усіх.
Ён нагадвае, што неаднаразова заклікаў дзейных сілавікоў не звальняцца ў гэты час, бо менавіта цяпер звальненне ні да чаго не прывядзе, а ў выпадку пачатку пераменаў гэтыя супрацоўнікі змогуць перайсці на бок народу і дапамагчы. Таму, лічыць Азараў, улады хочуць паказаць: «Вось што з вамі будзе, калі пяройдзеце на бок народу». Калі яго асудзяць на «завочны расстрэл», дык значыць, рэшту хочуць застрашыць расстрэлам за пераход на бок народу.
Большая частка людзей з «завочнай лавы падсудных» ужо не ў «BYPOL». У 2023 годзе частка былых сілавікоў сышла з арганізацыі і ўтварыла новую – «BELPOL». Іх завочна судзяць за «грахі» іхнай былой арганізацыі. Сярод такіх – прадстаўнік «BELPOL» Уладзімір Жыгар.
Ён расказвае «Белсату», што і не згадаў бы пра завочны суд, калі б пра гэта не нагадалі дэмакратычныя медыі. З Беларусі да яго ніхто не звяртаўся з нагоды суду і не прысылаў ніякіх дакументаў, не прымалі ніякіх спробаў звязацца.
,,«Гэта проста помста, – кажа Жыгар пра завочны суд. – Гэта максімум ад таго, што яны могуць зрабіць».
Ён тлумачыць, што рэжым Лукашэнкі не зможа дацягнуцца да супрацоўнікаў «BELPOL» юрыдычным шляхам: усе маюць статус міжнароднай абароны. Калі хтосьці хоча такім судом атрымаць для сябе «палітычныя бонусы», дык гэта, на думку суразмоўцы, «даволі смешна і наіўна».
Жыгар адзначае, што гэты завочны суд для арганізацыі не мае зусім ніякага значэння – на тле таго, што цяпер за кратамі тысячы палітычных зняволеных, што прайшлі праз рэпрэсіі больш за сотню тысяч чалавек і сотні тысяч пакінулі Беларусь праз пагрозу рэпрэсіяў.
Дык навошта ладзяць гэты і іншыя завочныя суды? Праўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, юрыст Міхаіл Кірылюк тлумачыць «Белсату»: рэжым Лукашэнкі спадзяецца на ўдалы транзіт улады да пераемніка Лукашэнкі, а завочныя выракі павінны перашкодзіць асуджаным удзельнічаць у далейшым палітычным жыцці. Сам Кірылюк не лічыць, што гэта перашкодзіць завочна асуджаным.
Завочныя суды, заўважае Кірылюк, існуюць і ў іншых краінах. Але ў Беларусі не выконваюцца працэсуальныя нормы: абвінавачаныя не могуць атрымаць матэрыялы справы, адвакаты з імі не звязваюцца (паводле звестак суразмоўцы, адвакатам проста забаронена звязвацца з завочна падсуднымі). Няма ніякіх юрыдычных падставаў, каб такія працэсы праходзілі ў закрытым і сакрэтным рэжыме.
Гэта шкодзіць не падсудным, а жыхарам краіны, у якой іх судзяць, лічыць Кірылюк. Такія парушэнні законаў зніжаюць інвестыцыйную прывабнасць краіны, робяць кожнага беларуса бяднейшым у доўгай перспектыве.
І за гэта можна пакараць тых, хто парушае закон у завочных судах, у тым ліку завочна назваць падазраванымі іх саміх:
,,«Ужо зараз ёсць добрыя прыклады, – кажа Кірылюк. – Напрыклад, тыя людзі, якія садзілі „Boeing“ – тром з іх ужо амерыканская пракуратура ў штаце Нью-Ёрк выставіла абвінавачванні. Шэсць асобаў з Беларусі абвешчаныя ў вышук польскай пракуратурай, у тым ліку Шапяцько – кіраўнік сумнавядомага [ізалятару на] Акрэсціна».
Юрыст бачыць вялікую розніцу між дзеяннямі беларускіх уладаў і міжнародным правам. Ён упэўнены: калі ўлада ў Беларусі зменіцца «на каго заўгодна», ніводная цывілізаваная краіна не пачне прызнаваць злачынцамі тых, каго цяпер завочна судзяць у Беларусі.
Але, працягвае Кірылюк, калі ўявіць, што Лукашэнка аддасць уладу нават самаму блізкаму чалавеку, як то старшыні Савету Рэспублікі Наталлі Качанавай, дык тая можа пачаць дамаўляцца з Еўразвязам ці Злучанымі Штатамі на зняцце санкцыяў і нават выдаць у абмен на гэта злачынцаў, якія ў міжнародным вышуку.
,,«У іх шанец трапіць у турму нашмат большы, чым у тых людзей, каго яны зараз судзяць у завочных судах», – лічыць юрыст.
Завочна асуджаных маглі б патрабаваць выдаць «у нармальнай сітуацыі», заўважае ён. Беларусь мае дамовы аб прававой дапамозе з рознымі краінамі, у тым ліку з «несяброўскай» Польшчай. Але для палітычнага пераследу гэтыя дамовы не працуюць: так, польскія суды ўжо адмаўлялі беларускім уладам у выдачы людзей, якіх пераследуюць з відавочна палітычных матываў.
Лілія Гусарава, Валянцін Васіленка, Алесь Наваборскі belsat.eu
