W 600 rocznicę unii horodelskiej pod honorowym patronatem prezydenta RP Bronisława Komorowskiego w Zamościu odbyła się konferencja naukowa „Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich od Krewa do Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów”.
Podczas dwudniowych obrad, w piątek i sobotę, o różnych aspektach porozumień między Polska i WKL debatowali naukowcy z Polski, Litwy, Białorusi, Ukrainy, Rosji, Niemiec i Wielkiej Brytanii, m.in.: prof. Henryk Samsonowicz, dr Jonas Drungilas i dr Aleh Dziarnowicz.
„Szalenie zależało nam, by przyjechali goście z Białorusi, z Ukrainy i wszystkich narodów reprezentujących Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Polacy powinni pamiętać o tym, że wówczas tylko 40 proc. ludności posługiwało się językiem polskim, pozostałe 60 proc. posługiwało się wszystkimi innymi językami. To była wielonarodowa Rzeczpospolita, do której możemy się odwoływać my – Polacy, my – narody Centralnej Europy, ale i my – obywatele Unii Europejskiej” – powiedział Andrzej Krzyżanowski, marszałek Stowarzyszenia Potomków Sejmu Wielkiego, współorganizatora konferencji.{movie}Andrzej Krzyżanowski, marszałek Stowarzyszenia Potomków Sejmu Wielkiego|left|12676{/movie}
Unia zawarta w Horodle 2 października 1413 r. zapoczątkowała ściślejszy związek państwowy Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Unia wprowadziła instytucję odrębnego Wielkiego Księcia na Litwie wybieranego przez króla Królestwa Polskiego za radą i wiedzą bojarów litewskich oraz panów polskich. Wybór króla Rzeczpospolitej Korona miała uzgadniać w porozumieniu WKL. Postanowiono zwoływać wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, a w WKL ustanowiono nowoczesną strukturę administracyjną z urzędami wojewodów i kasztelanów. Sojusz w Horodle nadał 47 rodom Wielkiego Księstwa Litewskiego polskie herby szlacheckie, a katolickim bojarom litewskim przywileje szlacheckie, jakimi cieszyła się polska szlachta.
Grodno – zapomniana stolica Rzeczypospolitej wielu narodów
Do końca XVII wieku co trzeci sejm Rzeczypospolitej odbywał się w Grodnie. Warto przypomnieć, iż dawna Rzeczpospolita miała cztery stolicy. Jeśli chodzi o Koronę Polską – do końca najważniejszym grodem stołecznym w Królestwie Polskim był Kraków. Na początku XVII wieku znaczenia zaczyna nabywać Warszawa.
W Wielkim Księstwie Litewskim również były dwie stolice parlamentaryzmu. W Wilnie odbywały się niewielkie zjazdy szlachty litewskiej, nazywane konwokacjami wileńskimi. Natomiast co trzeci zjazd walny odbywał się w Grodnie – jednej z najważniejszych rezydencji Królów Polskich i Wielkich Książąt Litewskich. Grodno było miastem walnych zjazdów czyli najważniejszej instytucji dawnej Rzeczypospolitej.
Język starobiałoruski filarem kultury politycznej
Jednym z najważniejszych elementów kultury, także kultury politycznej dawnej Rzeczypospolitej był język starobiałoruski nazywany językiem ruskim ( nie mylić z jęz. rosyjskim). Trudno sobie wyobrazić państwo polsko – litewskie bez języka i kultury starobiałoruskiej.
„Przypomnijmy, że językiem kancelaryjnym był właśnie język starobiałoruski. Ten język był językiem oficjalnie używanym w kancelarii Wielkiego Księstwa Litewskiego. W tym języku formułowano wiele ważnych dokumentów państwowych. To był język używany w sądownictwie WKL, ale również pewne elementy kultury ruskiej czyli starobiałoruskiej przedostają się do kultury łacińskiej i kultury polskiej. Trudno sobie dzisiaj z polskiej perspektywy wyobrazić funkcjonowanie dawnej Rzeczypospolitej bez kultury starobiałoruskiej”- mówi prof. Igor Kąkolewski z Muzeum Historii Polski.{movie}prof. Igor Kąkolewski Muzeum Historii Polski|left|12677{/movie}
Kamień milowy kształtowania się europejskiej demokracji
Podpisana 600 lat temu umowa międzynarodowa była kamieniem milowym kształtowania się europejskiej demokracji. Unia połączonych w wyniku nie agresji, ale dobrowolnej umowy, obu sąsiadujących ze sobą krajów, przetrwała następne 378 lat, licząc do uchwalenia Konstytucji 3 mają.
Akt unii horodelskiej do dziś, szczególnie w kontekście współpracy Polski z sąsiadami oraz dyskusji o przyszłości Unii Europejskiej, może być wzorem, jak kształtować demokratyczną państwowość gotową do współpracy w różnych dziedzinach, przy jednoczesnym zachowaniu tożsamości i tradycji.
Od Horodła do Horodła
Konferencji w Zamościu towarzyszy wystawa pod tytułem “Od Horodła do Horodła. Unia horodelska: dzieje i pamięć (1413-2013)“.
Na ekspozycji przygotowanej przez Muzeum Historii Polski i Muzeum Zamojskie po raz pierwszy publicznie wystawiono oryginalne dokumenty dotyczące stosunków Polski i WKL, m.in. XVI-wieczne pergaminowe dokumenty: potwierdzenie przez Zygmunta Starego unii horodelskiej z 1529 r., oryginał unii mielnickiej z 1501 r. oraz dokument Zygmunta Augusta potwierdzający unię lubelską z 1569 r.
Obok dokumentów na wystawie można podziwiać dawne ryciny Wilna, Grodna, Krakowa, Warszawy, Horodła i innych miast Rzeczypospolitej i WKL oraz broń i monety z epoki. Przygotowano multimedialną prezentację m.in. rusko-bizantyjskich malowideł znajdujących się w kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie, które powstały w tym samym okresie, gdy podpisywana była unia w Horodle.
Wystawa będzie czynna w Zamojskim Muzeum do 30 listopada.
Karolina Rusinowicz/Biełsat
