103 lata temu na terenie II Rzeczpospolitej urodziła się białoruska poetka i działaczka narodowa Łaryssa Geniusz z.d. Miklaszewicz (biał. Heniusz). Poetka aresztowana przez sowietów w Pradze w 1947 r. prawie 10 lat w sowieckich więzieniach łagrach.
Ucieczka z Polski
Poetka, która zaangażowała się w zwalczany przez polskie władze białoruski ruch narodowy emigruje z mężem Janką Geniuszem do czeskiej Pragi, gdzie zastaje ją wojna.
Sowieci wkraczają do Polski
Po zajęciu w 1939 r. zachodniej Białorusi – sowieci rozstrzeliwują ojca poetki Antona Miklaszewicza, a matkę i dwie siostry zsyłają do Kazachstanu. Tymczasem w Pradze W 1943 r. Łaryssa zostaje generalnym Sekretarzem rządu Białoruskiej Republiki Ludowej na uchodźctwie. Zajmuje się pomocą białoruskim emigrantom porządkuje i ukrywa archiwum BRL.
Aresztowanie
Po wojnie do 1948 r. poetka wyprowadza się pod Pragę, gdzie zostaje aresztowana przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego – spadkobiercę NKWD. Trafia to więzień w okupowanym przez sowietów Wiednia, potem zostaje przewieziona do Lwowa i na koniec do Mińska. Jest oskarżana o uprawianie antysowieckiej publicystyki, znosi tortury w czasie przesłuchań. Na koniec razem z mężem zostają skazani na 25 lat łagrów. W obozach pracy republiki Komi spędza łącznie 7 lat. Jest nazywana przez współwięźniów „Matką” a jej wiersze towarzysze niedoli uczą się na pamięć jak modlitw.
Rodzina Geniusz nie przeżyła zesłania do Kazachstanu, jej brat Arkadź zginał podczas bitwy o Monte Cassino. Drugi brat Rościsłau zginał w podczas szturmu Berlina w kwietniu 1945 służąc w I dywizji kościuszkowskiej .
Bez obywatelstwa, bez rehabilitacji
Po wyzwoleniu poetka z mężem wrócą do rodzinnych stron – gdzie pracuje jako sprzątaczka w miejscowej przychodni zdrowia. Geniusz nigdy nie przyjmuje sowieckiego paszportu, uważając się za obywatelkę Czechosłowacji. Rodzina znajduje się pod ciągłym nadzorem KGB. Jej jedyny syn Jurka znajduje z dziadkami ze strony męża pod Białymstokiem, jednak sowieckie władze nie pozwalają matce na wyjazd do Polski. Autorce pozwolono opublikować pierwszy tomik wierszy „Niewadam z Niomana” dopiero w 1967 r. Poetka zmarła w 1983 r. W 1999 r. Białoruski komitet Helsiński zwrócił się do Sądu Najwyższego o rehabilitację pisarki – ta jednak odmówiła bez podania przyczyn. Sąd podtrzymał decyzję w 2006 r.
Przed śmiercią poetka spisała swoje wspomnienia – wydane na Białorusi dopiero w latach 90. W Polsce tłumaczenie książki pt „Ptaki bez gniazd” ukazało się w ub. r.
Jb/Biełsat/Wiki/komunikat.org
