Бізнесоўца Юрый Чыж быў самым эфектыўным сярод тых, хто манетызуе сваю набліжанасць да Аляксандра Лукашэнкі.
Месца Чыжа зоймуць ці ўжо занялі іншыя. Але абʼектыўна такога размаху, які быў у яго цягам апошніх 15 гадоў, ім у сучасных умовах ці ў будучыні ўжо не забяспечыць. І не дасягнуць такіх вынікаў.
Юрый Чыж удзельнічаў практычна ва ўсіх вагавых праектах гэтай эпохі – ад камерцыйнай забудовы Менску да растваральна-распушчальных схемаў.
Ён пабудаваўся разам з Аляксандрам Лукашэнкам і разам з ім раніцай выходзіў касіць траву.
Яму аднаму са свету бізнесу фактычна перадалі ў вотчыну родную вёску з трыма сотнямі гектараў зямлі.
Па ягоным загадзе зносіліся гістарычныя помнікі, вылучаліся і працягваліся суперільготныя крэдытныя лініі.
Яго заступніцтва дамагаліся сілавікі і маладыя прадпрымальнікі, сабранае вакол яго бізнес-супольнасць да 2015 была самай магутнай і ўплывовай у дзелавым свеце краіны.
Ён падпісваў шматмільярдныя кантракты, партнёрамі ў яго праектах былі не менш за пяць фігурантаў сусветнага спісу мільярдэраў «Forbes».
Яго бізнес-імперыя ахоплівала некалькі дзясяткаў галін і ў лепшыя гады даваў працу прыкладна 7 тыс. супрацоўнікам.
Ён падрыхтаваў пераемнікаў, навучыўшы дзяцей за мяжой, увёў іх у бізнес…
Не выключана (і гэта ўжо было ў гісторыі), што бізнесоўца ўжо на гэтым тыдні будзе выпушчаны з СІЗА КДБ. Але ён і яго бізнес таксама больш не будуць такімі, якімі былі раней.
Згадаем асобныя моманты, што тычацца імперыі «Трайпл» у «эпоху Чыжа».
Ад нафты да Драздах і палацам
Ператварэнне Чыжа ў галоўнага бізнесоўца краіны, які ў 2013 годзе ўзначаліў топ-200 паспяховых і ўплывовых бізнесоўцаў Беларусі, пачынаецца падчас другога тэрміну Аляксандра Лукашэнкі на пасадзе кіраўніка краіны.
Самая маштабная ў гісторыі Беларусі чыстка бізнесу, распачатая пасля прэзідэнцкіх выбараў 2001 года, выцягнула на вызваленыя месцы новыя асобы. «Трайпл» з 2002 года стаў замест старых гульцоў «Юкола», «Юримекса», «Швебела» і інш. займацца пастаўкамі ў Беларусь нафты і рэалізацыяй нафтапрадуктаў унутры краіны і на экспарт.
Павысіць кампетэнцыю на гэтым спецыфічным рынку дапамагло запрашэнне Аляксея Алексіна – былога супрацоўніка паліўнага кіравання «Белзнешгандальінвесту». Выхадзец з гэтай структуры Кіраўніцтва справамі прэзідэнта стаў кампаньёнам Чыжа ў нафтавым падраздзяленні холдынгу. Раздзел бізнесу і сыход у 2012 годзе Алексіна з «Трайплу» шмат хто называе вялікай памылкай Чыжа. Але тады ў тлустыя нафтавыя гады з дапамогай Алексіна Чыж завозіў і перапрацоўваў у Мазыры і Наваполацку рэсурсы «Лукойла», «ТНК-BP», «Башнафта», «Газпром нафты» і ператвараў іх у нафтадолары і новыя праекты на беларускім рынку. Калі гладкія нафтавыя гады скончыліся, пачаліся іншыя праекты – уласныя АЗС, пастаўка біяпаліва ва Украіну і ЕЗ (для гэтага быў набыты завод у Латвіі), пад выглядам растваральнікаў – бензіну ў Еўропу. Пікам у развіцці гэтага бізнесу магла стаць рэалізацыя кантракта стагоддзя. У сярэдзіне 2012 «Трайпл» заключыў кантракт з «Башнафта», якой тады валодаў Уладзімір Еўтушэнкаў. Дакументам прадугледжваўся экспарт беларускай кампаніяй за мяжу нафтапрадуктаў на суму $ 4,36 млрд. Але з-за ўведзеных у тым жа годзе супраць Чыжа і «Трайплу» санкцыяў Еўразвязу кантракт застаўся на паперы.
Доступ на нафтавы рынак – гэта як доступ у вышэйшы свет, яго маюць у Беларусі толькі вельмі блізкія да ўладаў бізнесмены. У пачатку 2000-х гадоў Чыж стаў самым блізкім у літаральным сэнсе, пасяліўшыся побач з прэзідэнцкай рэзідэнцыяй у Драздах.
Званне набліжанага да ўлады бізнесмена ў беларускіх умовах прадугледжвае актыўны ўдзел у сацыяльным спонсарстве. Быў бы наш прэзідэнт захопленым рыбаком, напэўна, бізнесу было б не так цяжка. У 2002 годзе Юрый Чыж пабудаваў футбольны манеж і перадаў яго горадзе, стаўшы першапраходцам дзяржаўна-прыватнага партнёрства па-беларуску. У роднай Бярозе за яго сродкі пазней зʼявіўся лядовы палац.
Ад лыжаў да гіпермаркетаў
У пачатку 2000-х гадоў беларускі прыватны бізнес з істотным спазненнем у параўнанні з суседзямі звярнуў увагу на нерухомасць. Для Чыжа гэтая сфера стала адной з прыярытэтных.
Заробленыя на гандлі нафтапрадуктамі грошы ён шчодра ўкладваў у знакавыя праекты. Калі сваіх рэсурсаў стала не хапаць, стаў укладваць чужыя. На думку некаторых крыніц, гэта і прывяло да касавым разрывам, незадаволенасці крэдытораў і ў выніку – у СІЗА КДБ.
Першым праектам у нерухомасці стаў гарналыжны комплекс «Лагойск», адкрыты ў 2004 годзе. Пазней пры ім вырас невялікі катэджны пасёлак «Лагажэск». Праўда, ад іншага лыжнага праекту – будаўніцтва біятлоннага комплексу ў алімпійскім Сочы Чыж адмовіўся.
У 2008 годзе «Трайпл» па ўказе прэзідэнта пачаў рэалізоўваць жыллёвы праект для патрэбаў Мінабароны. Цікавасць бізнесмена заключаўся ў тым, каб узвядзення па ўсёй краіне жылля для вайскоўцаў, ён атрымліваў участка пад забудову ў Менску.
Так ён стаў забудоўшчыкам «Дому ля Траецкага», гатэля каля Белдзяржцырку, гандлёвага цэнтру на Пераможцаў і атрымаў права на забудову яшчэ некалькіх участкаў у Менску і Менскім раёне.
Крызіс на рынку нерухомасці і скарачэнне крыніцаў і абʼёмаў даходаў, аднак, адбіліся практычна на ўсіх праектах. Кватэры прадаваліся дрэнна. Па некаторай інфармацыі, частка з іх у якасці апартаментаў выкарыстоўвае Кіраўніцтва справамі прэзідэнта. Для будаўніцтва гатэля бізнесоўца, па адукацыі энергетык, знёс корпус першай у гісторыі Беларусі электрастанцыі. Грошай на завяршэнне праекту яму не хапіла, нягледзячы на тое, што значную частку выдаткаў па інфраструктуры быў вымушаны ўзяць на сябе горад. З жыллём для вайскоўцаў таксама не ўсё гладка. Праект павінен быў завяршыцца ў 2015 годзе, але прэзідэнт у сярэдзіне 2015 года сваім указам падоўжыў узвядзенне 100 тыс. кв. м. да 2019 года. У 2015 годзе павінен быў ужо функцыянаваць турыстычны комплекс «Cабалі« на малой радзіме Юрыя Чыжа ў Бярозаўскім раёне. Пад яго ўказам Лукашэнкі выдзелена 333, 4 гектараў, якія былі перададзеныя структурам бізнесмена ў арэнду на 99 гадоў.
У 2003 годзе Чыж пачаў інвеставаць у рэтэйл, у 2006 годзе адкрыўшы першы гіпермаркет «ProStore». Яго партнёрамі ў запуску сталі расейскія мільянеры, уладальнікі сеткі «Сёмы кантынент» Аляксандр Занадвораў і Уладзімір Груздеў. Меркавалася, што яны разам адкрыюць яшчэ не менш за 5 гандлёвых абʼектаў. Але ў выніку Юрыю Чыжу прыйшлося самому ўкладвацца ў праект – у 2011 годзе расейцы пакінулі рынак.
Чыж не мог не скарыстацца сваім статусам, каб паўдзельнічаць у прыватызацыі, новы ўсплёск якой прыйшоўся на канец 2000-х гадоў. Так у яго імперыі апынулася Хаціслаўскае радовішча мелу, Бярозаўскі камбінат сілікатных вырабаў і Маладзечанскі мясакамбінат. Зрэшты, камбінат у Бярозе стратны, а мясакамбінат у 2014 годзе ён прадаў свайму былому партнёру Алексіну. Перспектыўным выглядае яго праект «Данпрод» – свінагадоўчы комплекс у Валожынскім раёне. Але ў святле агульнай сітуацыі ён можа стаць крыніцай рэсурсаў, каб расплаціцца з крэдыторамі.
У канцы сакавіка 2013 года бізнесоўца з размахам адсвяткаваў 50-годдзе. Да гэтага часу ўжо больш за год Чыж і яго бізнесы былі пад санкцыямі, таму некалькі сотняў гасцей былі адвезеныя ў Турцыю. Потым вузкім колам ён дагульвае юбілей у Тайландзе.
Праз пару тыдняў, 28 сакавіка, знаку эпохі споўніцца 53 гады. Дзе на гэты раз ён будзе адзначаць дзень нараджэння і колькі яго знаёмых захочуць і вырашацца яго павіншаваць?
Вадзім Сеховіч, «Штодзённік», здымак Tribuna.com
