Як шаптуха была ў камсамоле, або Каму перададуць свой дар беларускія знахаркі?

«Белсат» выправіўся на Палессе, каб паразмаўляць з тымі, хто дагэтуль валодае старажытнай магіяй слова.

– Ці ёсць у вас тут якія-кольвек шаптухі, кабеты, якія ад хваробаў замаўляюць? – пытаемся ў прадавачкі ў адной з харчовых крамаў у Жыткавічах. Кабета заўсміхалася, больш пільна прыгледзелася да нас ды адмоўна пахітала галавою. Праз секунду, аднак, схамянулася:

– Ёсць тут адна. Я да яе дзіця вадзіла ад сполаху замаўляць. Плакала надта дзіця – не было ніякай рады. Толькі тая жанчына і дапамагла.

Жыткавіцкая знахарка жыве ў доме з чырвонай цэглы. Заходзім на падворак і гукаем. Праз хвіліну нас вітала невысокая жанчына ў хатнім халаце і ў тапках.

– Праходзьце, праходзьце, калі ласка, – запрасіла яна нас у асобны пакой, дзе ўвесь стол быў застаўлены розных памераў іконамі і штучнымі кветкамі. Выглядала, што пакой з адмысловым алтарыкам быў працоўным кабінетам знахаркі. – Я чытаю над людзьмі Божыя малітвы, – распавяла нам аздараўляльніца. – Тут ніякай магіі няма. Я ў царкву хаджу, я – праваслаўная, і бацюшка да мяне нармальна ставіцца.

 

[vc_single_image image=”346787″ img_size=”large”]

 

Жанчыну штодзень наведвае некалькі чалавек з рознымі праблемамі – нехта прывозіць дзяцей, бо тыя не могуць спаць ці мочацца ўночы, нехта прыходзіць сам, падарваўшыся пры цяжкой працы, з болем суставаў, спіны, скуламі і крывацёкамі. Каб кабету не абвінавацілі ў чарах, яна чытае малітвы ўслых.

– Бывае, прыйдзе чалавек дадому, а яму дрэнна зробіцца і ён будзе думаць, што гэта я яму нашаптала нечага. А так ён чуе, што я нічога кепскага не гавару.

Кабета распавяла, што апрача варажбы некаторыя знахары ды шаптухі выкарыстоўваюць звычайныя фокусы, да прыкладу, выцягваючы з-пад скуры ці з вопраткі хворага металёвыя іголкі, якія нібыта з’явіліся ў целе ад нагавораў зайздроснікаў. Звычайна за свае паслугі такія людзі бяруць вялікія грошы.

Спадарыня патлумачыла, што атрымала свой дар ад маці, якая жыла ў вёсцы пад Полацкам, і таксама замовамі ды травамі лячыла людзей. Нешта жанчына запазычыла ад дзвюх знаёмых бабулек у Жыткавічах, куды выйшла замуж з паўночнай Беларусі і дзе пражыла ўжо 40 гадоў. «Памагай людзям, то і табе дасць Бог збаўленне», – пакінулі запавет старэнькія бабулі жанчыне. Сеанс звычайна выглядае так, што знахарка змешвае ў бутэльцы звычайную ваду з асвячанай у царкве, і чытае малітву, у якой пералічвае розныя хваробы.

 

– Я так пазнаю, якія чалавек мае немачы. Калі частка малітвы, дзе называю пэўную хваробу, цяжка чытаецца, i ў мяне трасуцца рукі, гэта значыць, што гэтая хвароба ёсць у чалавеку, – патлумачыла аздараўляльніца.

Пасля сеансу наведнік мусіць забраць ваду з сабою ды піць яе некалькі разоў у дзень, абмываць твар ды пырскаць на ложак перад сном.

Аздараўляльніца згадзілася прачытаць нам малітву, якая дапамагае ёй вызначыць дыягназ. У малітве ёсць фрагменты на чысцюткай беларускай мове, якія, відавочна, самыя архаічныя, а ёсць і кавалкі густа перасыпаныя царкоўна-славянізмамі.

Пасля таго, як хвароба вызначаная, можна чытаць адмысловыя малітвы на паправу ад канкрэтнага захворвання. Яшчэ адзін метад – «катанне яечка», калі знахарка бярэ курынае яйка і катае яго па балючых месцах. Яйка мае ўвабраць хваробы і дрэнную энергію. Жанчына на нашу просьбу прыклала яечка да спіны і шыі аднаго з нас, а потым яго патрэсла.

– Чуеце? – запыталася. І насамрэч у яйку нешта забулькатала. – Гэта «чарната» выходзіць з цела. Кабета загарнула яйка ў кавалак газеты. – Трэба гэтае яйка спаліць у печцы, а попел выкінуць на скрыжаванні дарогаў – тады хваробы, якія на вас наслалі ворагі, вернуцца да іх. – Ды ў нас няма печкі, і мы цяпер падарожнічаем, – адказваем. – Ну, хоць разбіце тады яечка недзе на скрыжаванні.

 

Знахарка пажалілася нам, што праз сваю паслугу не мае часу адпачыць ды перадыхнуць.

– Я б і хацела, паляжаць ці кніжку пачытаць, альбо куды паехаць, але няма як, бо заўсёды нехта прыходзіць са сваімі праблемамі. Ён жа чакае, спадзяецца на мяне. Як я магу яго кінуць? Альбо прывезлі жанчыну з крывацячэннем, а мяне ў хаце няма – гэта ж мучэнне толькі для яе. Людзі ж едуць да мяне не на прагулку, а едуць з бядою.

Жанчына сцвярджае, што грошай за свае паслугі не бярэ, але людзі прыносяць ёй цукеркі, печыва, часам булку хлеба, а бывае, што проста кажуць «дзякуй». Да ўсіх кабета стараецца ставіцца аднолькава:

– Адзін прыходзіць – французскімі духамі пахне, другі – мачой. Нікім нельга пагарджаць, грэбаваць. Хай прыйдзе высокі начальнік, і хай прыйдзе той, хто пад плотам ляжыць – я мушу да кожнага аднолькава ставіцца.

Цяжка быць знахаркаю і таму, падкрэслівае жанчына, што трэба праз сябе прапусціць «чарнату» іншых.

– Я чую людзей, заўсёды ведаю, добры ён ці паганы. Прыходзяць часам дзве жанчыны. Адной трэба, а другая – з цікавасці. Тая першая паўтарае: «Вось у мяне зайздроснікі, жыцця ніякага праз іх не маю». Я чую, як ад ейнай сяброўкі холад ідзе. Выходзіць, зайздросніка і самага першага свайго ворага яна з сабою прывяла.

Разам з тым жыхарка Жыткавічаў падкрэслівае, што на ўсё воля Божая, бо, «калі Бог не захоча, то нікога не вылечыш, як бы ні стараўся». Свае ўменні знахарка збіраецца перадаць сваёй нявестцы, з якой жыве ў адным доме.

– Нявестачка мая вельмі добрая, разумнічка – перш закончыла коледж на настаўніцу беларускай мовы, а пасля яшчэ ў Лінгвістычным універсітэце атрымала дыплом выкладчыцы англійскай мовы. Яна прыслухоўваецца і прыглядаецца, што я раблю. Пасля мяне яна гэтым зоймецца.

 

Пытаем пра мясцовую канкурэнцыю сярод знахарак, і аказваецца, што ў гарадку з насельніцтвам у 16 тысячаў ёсць болей тых, хто лечыць людзей замовамі. Адна з гэтых людзей –бабка Вера, якая жыве акурат побач з раённаю лякарняю і прапануе альтэрнатыву афіцыйным метадам лячэння.

Кіруемся, каб пагутарыць з ёю. Калі заходзім у сенцы, нас вітае сухенькая бабуля і заклапочана вохкае:

– Мужчыны прыйшлі, а сёння ж аўторак – жаночы дзень.

– Што значыць жаночы дзень? – пытаемся.

– Гэта значыць, што ў гэты дзень, калі буду замаўляць, то найбольш дапамагае жанчынам. Жаночыя дні – гэта аўторак, чацвер і субота. Рэшта – мужчынскія.

Свой дар знахарка таксама атрымала ад маці-шаптухі, якая пражыла амаль 100 гадоў.

– Мама мая, як перадавала, то казала, каб я не карысталася гэтаю малітваю, пакуль яна жывая, бо прападзе ейная сіла. Як сёння памятаю, калі першы раз давялося замаўляць. Гэта было пасля вайны неяк. Быў пажар у суседзяў, і хлопец моцна абгарэў, крычаў, проста скавытаў з болю. Я яму пашаптала на вуха, як мяне мама вучыла – і лягчэй яму стала, не так моцна ўжо балела, – распавяла бабуля. Сваю малітву яна не чытае ў голас – гэта таямніца. Праўда, былі выпадкі, калі да яе прыходзілі з магнітафонам і спрабавалі таемна запісаць словы, якія яна шэпча.

Пасля вайны спадарыні Веры удалося атрымаць вышэйшую адукацыю. Шмат гадоў яна адпрацавала галоўнаю бухгалтаркаю на пошце ў Жыткавічах. Ейны муж быў начальнікам міліцыі ў горадзе і не меў нічога супраць таго, што жонка часам шаптала дзеля здароўя іншых.

– А як улады ставіліся да таго, што вы замаўляеце ад хваробаў, у савецкія часы? Ці не пераследвалі вас? – цікавімся мы.

 

 

– А дзе там хто пераследваў? – здзівілася шаптуха. – Я сама была ў камсамоле. Партыйныя чыны з гораду ведалі, што я шапчу, ды самі прыязджалі да мяне, калі нешта ім дакучала. Я і ім дапамагала.

– А каму свой дар перадасце?

– Пляменніку свайму, мусіць, – ківае знахарка на мужчыну каля 50-ці гадоў, што прысеў на парог, пакуль мы з ёю размаўлялі. – У мяне няма дзяцей, то перадам яму.

– Ой, не трэба мне гэтага, – адмахнуўся мужчына, які стала жыве ў Менску, а толькі часова прыехаў у Жыткавічы, каб дапамагчы сваячцы з рамонтам. – Навошта яно мне? Толькі людзі будуць парогі абіваць, галаву дурыць, што ні адпачыць, ні расслабіцца. Не хачу!

– Не, мушу перадаць, – не згаджаецца бабуля. – На той свет я гэтага не пацягну. Толькі глядзі, як перадам, не ўжывай тых словаў, пакуль я не памру…, – турбуецца старэнькая жанчына.

Падзякаваўшы, мы выходзім. Да брамкі нас праводзіць пляменнік гаспадыні.

– Ну што тут зробіш? – звярнуўся да нас мужчына. – Не магу я цётку замкнуць, каб яна не шаптала людзям… А зрэшты, тут жа Палессе, лесавікі, вадзянікі ўсялякія… Тут мусяць адбывацца дзівосы…

Максім Ярашэвіч, Якуб Бернат, belsat.eu