У Крэўскім замку пачаліся работы першай чаргі па кансервацыі і рэканструкцыі Княскай вежы. У бліжэйшы час яе ўмацуюць, але масштабных планаў па аднаўленню Крэўскага замку можна не чакаць.
Княскую вежу і прылеглыя 10 метраў сценаў з абодвух бакоў расчысцяць ад спарахнелай муроўкі, потым яе павінны ўмацаваць. Усе працы робяцца за бюджэтныя сродкі дзяржаўнымі арганізацыямі. Замоўцам кансервацыі выступае ўпраўленне капітальнага будаўніцтва Смаргонскага райвыканкаму, выканаўцам – ТАА «Белрэстаўрацыя».
Зараз каля вежы стаяць будаўнічыя рыштаванні, пасля заканчэння работаў там застанецца зачышчаны аб’ект для турыстаў.
«Там не павінна быць праблемаў, калі ў рабочых нармальныя рукі, – распавядае belsat.eu Ігар Мяфодзіевіч Чарняўскі, былы начальнік упраўлення па ахове спадчыны Міністэрства культуры Беларусі. Прынялі такі варыянт – закансерваваць вежу. Агулам, гэта робіцца па прыкладу Медніцкага замку ў Літве. У Крэўскі замак прыязджаюць турысты, і гэтая плынь можа актывізавацца, калі замак будзе закансерваваны і хаця б трошкі прыстасаваны да больш камфортнага наведвання. Магчыма, там з’явіцца нейкая невялічкая экспазіцыя. У Медніках паставілі асобны дамок. Можа, і ў нас штосьці падобнае будзе, або прыстасуюць нешта з суседніх будынкаў».
У перспектыве вежу можна аднавіць. Ёсць фотаздымкі, як яна выглядала яшчэ да першай сусветнай вайны. Але гэта патрабуе вельмі шмат грошай.
Ці рэальна аднавіць Крэўскі замак часоў Крэўскай уніі?
Крэўскі замак цалкам аднавіць немагчыма. Рэканструкцыя або забудова яго не можа адпавядаць рэчаіснасці і не будзе мець гістарычнай каштоўнасці. Бо не існуе або невядомыя на гэты час дакументы, якія пацвярджалі б яго аўтэнтычны выгляд. Найлепшы варыянт – закансерваваць рэшту так, як яна выглядае на сёння.
«Любая рэканструкцыя гэтага замку будзе фантазіяй. Напрыклад, тое, што адбываецца ў Любчанскім замку цяпер, – гэта фантазія, што ўвогуле непрымальна з пункту гледжання аховы спадчыны. Можна аднаўляць толькі тое, што пацвярджаецца дакументамі. А пра Крэўскі замак мы ведаем яшчэ менш, чым пра Любчанскі. Тут можна правесці кансервацыю, можна выканаць рэканструкцыю Княскай вежы. Дапушчальным лічыцца таксама прыкладна па метраў 15 з аднаго і з другога боку зрабіць рэканструкцыю муроў і паказаць, як яно магло быць. Але не больш», – кажа Ігар Чарняўскі.
Сёння існуе шмат выяваў Крэўскага замку ў малюнках або макетах. Але іх нельга прымаць за ілюстрацыю дакладнага выгляду замку. Кожны даследчык прапануе свой варыянт, і такія графічныя рэканструкцыі могуць быць выстаўленыя ў экспазіцыі музею, экскурсавод можа паразважаць і распавесці тое, што дакладна вядома. Але рэалізаваць іх у натуры, не маючы дакладных звестак, – нельга.
«Ёсць Мірскі замак з элементамі рэканструкцыі. Яны пацвярджаюцца дакументамі. Ёсць Нясвіжскі замак, які ўсе крытыкуюць за тое, што зрабілі там гламур. Але гэтыя ўсе элементы апісаныя вельмі дакладна, ёсць інвентары, што дакладна там было. А калі мы набудуем нешта з галавы, потым нашчадкі будуць думаць, што так і было ў 14-м стагоддзі. Гэта недапушчальна», – кажа Ігар Чарняўскі.
Фотаздымак са стужкі Facebook гісторыка Алега Дзярновіча. Польская кансервацыя Крэўскага замку 1929-1930 гадоў.
Крэва і наваколле – цукерка для турыстаў. Магло б так быць
Крэўскі замак – адзін са найстаражытных мураваных замкаў у ВКЛ, тым больш ён унікальны на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Ёсць ускосныя сведчанні, што замак забудоўваўся не ў 14-м стагоддзі, як прынята лічыць, а яшчэ ў 13-м. Ігар Чарняўскі шмат працаваў на раскопках у Крэве і распавядае, што падмурак замку – вельмі архаічны, а праца будаўнікоў замку была проста пякельнай. Каб паставіць мур на балоцістай глебе сярэднявечным працаўнікам трэба было капаць балота на 5-6 метраў у глыбіню, каб дасягнуць цвёрдага падбалотнага грунту.
Акрамя гэтага, архітэктура Крэўскага замку сведчыць пра тое, што Княская вежа – першая сярод вядомых у ВКЛ вежа-данжон (жылая вежа з абарончымі функцыямі).
У 20-ці кіламетрах ад Крэва знаходзіцца Гальшанскі замак, рэзідэнцыя Сапегаў у 16-17 стагоддзі, вёска Баруны з базыльянскім манастыром, вядомая раней на ўсё ВКЛ. Наўпрост праз Крэва праходзіла лінія фронту першай сусветнай вайны.
«Тут на адным месцы можна было б распрацаваць вельмі цікавы турыстычны асяродак. Гэтыя два раёны – Смаргонскі і Аршанскі маглі б неяк больш актыўна раскруціцца, але на жаль ці менеджараў такіх пакуль няма, ці яшчэ якая прычына, – кажа Ігар Чарняўскі. – Крэўскае наваколле цікавае яшчэ і сваймі краявідамі. Яны маюць свой сэнс, гісторыя Крэва больш глыбокая і шырокая, чым Крэўскі замак. Любы элемент тут мае вельмі вялікае значэнне. Можна ўявіць, у якіх умовах паўстаў замак, як тут жыццё ішло, як абарона арганізоўвалася. Усе можна вельмі цікава падаць, прыцягнуць увагу людзей».
Цяпер Крэўскі замак знаходзіцца ў заняпадзе, знішчаны войнамі і адсутнасцю дагляду. Пасля Першай сусветнай вайны ў 1929 польскія ўлады правялі некаторыя работы па ўмацаванні, і з той пары да нашых дзён ён дажыў у тым выглядзе, у якім ёсць.
«Стан вельмі дрэнны. Фактычна, тое, што мы бачым, гэтыя муры сценаў, – гэта ўжо не самыя сцены, а гэта ўнутраная забудова. На адсоткаў 80, можа 70, вонкавы камень абсыпаўся, і мы сёння маем справу наўпрост з тым, што было ўнутры. І ўявіце сабе, столькі гадоў ён стаяў, ніхто яго не прыводзіў у парадак», – кажа Ігар Чарняўскі.
Вераніка Чыгір, belsat.eu
