Святлана Алексіевіч патлумачыла, чаму ўвайшла ў аргкамітэт Чарнобыльскага шляху-2016


Чаму пісьменніца, якая заўсёды была супраць барыкадаў і пратэставай дзейнасці, увайшла сёлета ў склад арганізатараў Чарнобыльскага шляху?

Пра гэта ды іншае карэспандэнтка Бі-Бі-Сі Таццяна Мельнічук пагутарыла з лаўрэаткаю Нобэлеўскай прэміі па літаратуры Святланай Алексіевіч.

Бі-Бі-Сі: – Пасля аварыі на Чарнобыльскай атамнай станцыі прайшло ўжо 30 гадоў. Але вашая кніга называецца «Чарнобыльская малітва: Хроніка будучыні». Гэтая будучыня ўжо наступіла?

Святлана Алексіевіч: – Вы ведаеце, калі толькі выйшла кніга, яе чыталі – асабліва на Захадзе – і ўсіх бянтэжыў падзагаловак «Хроніка будучыні». Таму што ішоў такі дыскурс: маўляў, гэта ў бесталковых расейцаў, а ў нас такога не можа быць.

Я гэта чула ў Японіі, на востраве Хакайда, дзе адна з самых вялікіх японскіх атамных станцыяў: таксама казалі – гэта ў вас, у нас усё разлічылі, у нас немагчыма падобнае.

Але недзе дзесяць гадоў мінула, і мы ўбачылі, як ад цывілізацыі засталася куча смецця: вакол японскай Фукусімы. Быў Чарнобыль, і была Фукусіма.

Чалавецтва думае, што чалавек – галоўны, што чалавек павінен размаўляць з прыродай з пазіцыі сілы. Ну, і прыйшоў час расплаты. І гэты тып развіцця цывілізацыі – спажыванне бясконцае: раз мы хочам тры-чатыры машыны ў кожнай сямʼі, то, вядома, мы за гэта расплачваемся рызыкай. І не трэба быць прадказальнікам, каб зразумець: такі шлях небяспечны, і такое, як Чарнобыль і Фукусіма, яшчэ будзе.

І міжнародны тэрарызм набірае абароты – тэрарысты абавязкова скарыстаюцца тым, каб атамная станцыя стала велізарнай бомбай. Гэта ў іх планах, і ў Бельгіі былі такія планы – мяркуючы на падставе агучанага ў прэсе.

Гэта – небяспека. І мы жывем сярод яе, паколькі адмовіцца ад атамных станцый чалавецтва не можа. Асабліва такая краіна, як Расея, або Францыя – краіна досыць вялікая. Так, патрэбныя прарывы, глабальныя прарывы ​​ў пошуках крыніц энергіі. Але пакуль мы жывем у зоне рызыкі, у зоне пошукаў крыніц энергіі.

Мусіць ісці экалагічнае выхаванне і экалагічная адукацыя. Але чалавецтва цяпер занятае праблемамі сацыяльнымі, гэтыя праблемы на першым месцы. А экалагічныя праблемы як бы адкладзеныя. Як заўсёды: людзі вырашаюць свае праблемы, калі бяда ўжо прыходзіць на парог. І як адзін чалавек можа супрацьстаяць гэтаму?

Вядома, гэта мусіць пачаць адзін чалавек, а потым ужо дзяржава.

Вось, напрыклад, калі я ішла на ледаколе – у мяне была паездка да Зямлі Франца Іосіфа, у Арктыку, – я ўбачыла страшную карціну. Кіламетры пластыкавых бутэлек і ўсялякага людскога бруду. Ты проста бачыш, што Зямля вельмі маленькая. Што рабіць? Трэба мяняць філасофію жыцця.

Бі-Бі-Сі: – Чаму вы цяпер пагадзіліся ўвайсці ў аргкамітэт акцыі «Чарнобыльскі шлях»? У Беларусі кожны год у дзень аварыі на Чарнобыльскай АЭС людзі збіраюцца разам. Праходзяць і дарогай памяці, і дарогай пратэсту. Чарнобыль як праблема жывая ў Беларусі. Але вы заўсёды былі супраць публічнай пратэставай дзейнасці і супраць барыкад. Але ж «Чарнобыльскі шлях» – гэта таксама барыкада?

С.А.: – Чарнобыль – гэта ўсё ж такі іншая барыкада. Я мяркую – і гэта ўжо адбываецца, – што ўсё ж такі чалавецтва назапашвае экалагічную філасофію, экалагічны супраціў. Яно ўжо ўваходзіць у свядомасць кожнага чалавека. Калі мы не будзем супрацьстаяць, то з намі можа здарыцца тое, што было з іншымі цывілізацыямі. Ужо пэўна, што іншыя цывілізацыі былі – проста ад іх амаль нічога не засталося.

Але ж ніхто з нас не хацеў бы знікнуць гэткім чынам. Усё ж такі добра думаць, што жыццё працягваецца: дзеці, унукі, і ўнукаў унукі… што ланцужок жыцця бясконцы і не закончыцца на тваіх вачах.

І таму «Чарнобыльскі шлях» у Беларусі – аўтарытарнай краіне, дзе душыцца ўсялякае іншадумства, усялякая форма супраціву – застаўся апошнім бастыёнам грамадзянскага супраціву. Людзі выходзяць на вуліцу – праўда, іх становіцца ўсё менш і менш, на жаль. Людзі кажуць, што памятаюць, асцерагаюцца. І гэта вельмі важна сёння – бо ў Беларусі пачалі будаваць атамную станцыю!

У Беларусі, якая пацярпела больш за ўсіх ад Чарнобылю, ніхто не спытаў у людзей – будаваць ці не будаваць АЭС. Так, у аўтарытарным грамадстве ўсё вырашае адзін чалавек. Але ўсё ж мы павінны выйсці, сказаць, што гэта наша жыццё, яно ўсё ж у нашых руках!

Бі-Бі-Сі: – Але ўлады называюць гэта «чарнобыльскай фобіяй». І паводле дзяржпраграмы адраджэння пацярпелых зямель працягваецца вытворчасць сельгаспрадукцыі на землях, якія зусім нядаўна афіцыйна выведзеныя з зоны радыяцыйнага забруджвання. Як вы да гэтага ставіцеся?

С.А.: – Я думаю, што гэта злачынства. Каб адрадзіць гэтыя землі, патрэбныя зусім іншыя тэхналогіі, іншы ўзровень цывілізацыі, якім яшчэ на сённяшні дзень чалавецтва не валодае. Мы не можам цалкам ачысціць так пацярпелую зямлю, гэта не ў нашых сілах.

Я б хацела ведаць: вось на стол да Лукашэнкі трапляе прадукцыя з гэтай «адроджанай» зямлі? Сумняваюся. Я думаю, што ўсё, што яны ядуць – там, наверсе, – гэта ўсё вырашчана пад Менскам, у самых чыстых месцах, усё па дзесяць разоў правяраецца. І там ужо сапраўды ёсць дазіметры, якіх народу так і не далі.

Гэта злачынства – інакш не назавеш. У гэтым – стаўленне аўтарытарнай улады да жыцця чалавека.

Бі-Бі-Сі: – У першыя гады пасля аварыі, у часы перабудовы, беларускія лідары грамадскай думкі, апазіцыйныя лідары, пісьменнікі, кажучы пра Чарнобыль, перасцерагалі ад «духоўнага Чарнобылю», казалі аб праблеме самаўсведамлення сябе чалавекам, грамадзянінам. А цяпер пра «духоўны Чарнобыль» амаль не гавораць. Людзі сталіся лепшымі?

С.А.: – Не. Я думаю, што наш апазіцыйны рух і нашае палітычнае жыццё застылі. Мы не развіваемся як грамадства.

Я не жыла нейкі час дома, у Беларусі. Прыехала – убачыла новыя мікрараёны, дамы – шмат будуецца, гэтага нельга адмаўляць, вельмі шмат будуецца. Але ёсць матэрыяльныя формы культуры – дамы, будынкі, а ёсць духоўныя формы культуры. Дык вось, што датычыць нашага духоўнага жыцця, то яно застыла.

У грамадстве, дзе існуе аўтарытарная моцная ўлада, духоўныя і культурныя працэсы душацца. Яны ці то сыходзяць у падполле, таму што моладзь не можа пагадзіцца з аўтарытарызмам, і так ці інакш супраціў адбываецца, і не ўсё можна пракантраляваць нават у такой маленькай краіне, як Беларусь. Але, на жаль, агульнае культурнае жыццё застыла.

І палітыкі, паколькі яны існуюць таксама ў гэтым асяроддзі, прымаюць правілы гульні моцнага. І паглядзіш на апазіцыйны рух – там таксама нязменнасць лідараў. Яны застылі ў развіцці, барыкадным. Таму і разрыў з грамадствам – таму што яны не прапануюць грамадству новых формаў супраціву, яны не ідуць у нагу з часам. А грамадству, асабліва сучаснаму, патрэбныя новыя формы супраціву.

Бо за гады пасля распаду СССР нашыя людзі паездзілі, убачылі свет, новыя кнігі чыталі, асвоілі інтэрнэт. Свет стаў глабальным, адкрыўся. І формы супраціву, вырашэння праблем павінны змяняцца. Гэтага не адбываецца, а старыя формы не працуюць. Таму, напрыклад, на Чарнобыльскі шлях усё менш і менш людзей выходзіць. Паколькі патрэбныя іншыя лозунгі, іншыя словы, трэба фармаваць іншыя сэнсы. І калі з апазіцыі зрабіць нейкую форму чыноўніцкай працы, мы ніколі поспехаў не дабʼемся.

Бі-Бі-Сі: – І што застаецца звычайнаму чалавеку? Толькі чарнобыльская малітва?

С.А.: Не-не, ні ў якім разе! Я думаю, што развіццё мусіць ісці ў меру сіл хай маленечкай грамадзянскай супольнасці, грамадзянскіх арганізацыяў – усё ж такі гэтая сетка жыве і зʼяўляецца, хоць іх «зачышчаюць» час ад часу… Усё ж варта праз гэтыя структуры займацца асветай. Іншага варыянту няма. Свабода – гэта доўгі шлях. І свабода звязана з нашым жыццём: калі мы будзем вольныя, то ў нас і якасць жыцця будзе іншай. І якасць разумення жыцця, і абарона жыцця будзе іншай.

А так людзі бачаць падпаленыя шыны, вайну ў Данбасе… Я не прыхільнік такога. Я заўсёды кажу, што я прыхільнік Гандзі, пацыфіст. Я прыхільнік таго, каб грамадства развівалася эвалюцыйным шляхам. І формаў супраціву ў сучасным свеце дастаткова. Усё ж такі мы жывем у эру іншых тэхналогіяў. І не камень – зброя пралетарыяту, гэта, я лічу, ужо мінулы час. Ну, з каменем і падпаленай шынай вы атрымаеце ўладу. А новых людзей вы ж не атрымаеце! Эвалюцыйны шлях грамадства не прайшло. Значыць, будзе ў кіраўніцтве тое ж самае.

Не трэба думаць, што прыйдзе нейкі добры цар і вырашыць усе праблемы. Трэба прывесці ў рух грамадства.

Але, я думаю, такія рэчы людзям мусяць палітыкі казаць, павінны асэнсоўваць такія рэчы.

Бі-Бі-Сі: – Мусяць. Але жывуць і кажуць чамусьці штампамі.

С.А.: – Ну, вось у гэтым і катастрофа. У гэтым катастрофа апазіцыйнага руху – яны застылі гэтак жа, як застылі ўлады.

А ўнутры грамадства, у людзей, супраціў існуе. Людзі не так дурныя, каб пакорліва прымаць тое, што ёсць. І нават не так запалоханыя – усё ж такі гэта не ГУЛАГ, не сталінскія часы. Проста грамадству не прапануюцца новыя ідэі.

МЯ, з невялікімі скаротамі паводле bbc.com

Стужка навінаў