Цішыня сярод магілаў, толькі шапочуць, матляючыся, стракатыя стужкі на агароджы. Побач пасцелены стаптаны дыванік. Яшчэ далей – прыціснутыя каменьчыкамі грошы. Кажуць, гэтае месца мае асаблівую сілу, а той, хто тут пабываў хоць раз, ніколі гэтага не забудзе.
Прыдарожная вясковая крама на Палессі. Змарнелы дзядуля з амаль чорным ад загару тварам мне-мянтузіць пальцамі пры касе тысячы. Справа ад прадавачкі месцяцца тры складзеныя адна на адну цёмна-сінія скрынкі з танным віном – самы хадавы тавар заўсёды пад рукой.
„Што вам, мальчыкі?”, – ласкава ўсміхаецца нам прадавачка сярэдніх гадоў. „Кілбасы, хлеба і пераначаваць”, – адказваем мы. „Ну, я б вас узяла, але ў мяне мужык, дзеці…”, – патлумачыла і крыху задумалася. „Нюра, – гукае гандлярка да тоўсценькай і нізенькай, як калабок, жанчынкі ў чорных абціслых ласінах, што ўвайшла ў краму. – Вазьмі хлопцаў пераначаваць. Глядзі якія сімпатычныя”. Жанчынка элегантным рухам паправіла валасы на галаве, мірганула аднаму з нас і папрасіла таксама два віна. „Не, мы яшчэ самі пашукаем начлегу”, – адказваем ды выходзім з крамы.
Дзядуля, які толькі што выйшаў, ужо сядзіць збоку пад дрэвамі, акружаны састарэлымі таварышамі са спітымі тварамі. На аўтобусным прыпынку праз дарогу – п’янка маладзейшых. Бяседа ў самым разгары, але адна з маладзіцаў у кароткіх шортах і майцы ўжо стаіць, упёршыся рукамі ў цагляную сцяну будкі, дзе хаваюцца ад дажджу. Нехта з таварыства, рызыкуючы жыццём, разлёгся на ўзбочыне шашы. Раптам ад групы дзядулі вынырнуў мурзаты хлопчык гадоў 7-8 з напалавіну поўнаю бутэлькаю віна ў рукох. Ён хуценька пашыбаваў праз дарогу, некалькі разоў з цікавасцю азірнуўшыся ў наш бок. Можа, хлопчык выкраў віно бацькам, каб тыя не прапілі апошніх мазгоў, альбо выхапіў яго для сябе, каб паспрабаваць пакрыёму ў кустох, ці гэта было вітанне некаму „ад нашага стала вашаму” – невядома. Малец знік за цаглянай будаю.
У вёсцы спатыкаем бабулю, што цягне ровар. „Гэта ж я яму казала, каб ішоў дахаты, – кажа яна пра дзядулю з крамы. – Сусед гэта мой. Дык ён – не, будзе сядзець. Злуе яшчэ. Ну і сядзі, каб ты спрах. Пенсію атрымаў і поіць вясковую басату. А тыя яшчэ ў яго грошы з кішэняў павымаюць, як той нап’ецца. Абяруць як ліпку”, – у голасе бабулі чуваць трывогу і шкадаванне. „Гэта я яго ўжо надоечы цягала, бо п’янага знайшла сярод дарогі. І што? Хоць дзякуй сказаў? Не буду здароўе псаваць і цяпер”. Бабуля баіцца ўпускаць на начлег незнаёмых ды раіць ехаць у Тураў, балазе, гэта толькі некалькі кіламетраў.
„Сядзяць на лавачцы ды бухаюць, але гэта не пастаяльцы. Іх трэба гнаць”, – размаўляе з адміністратаркаю малады працаўнік ды ківае галавою ў бок акна, праз якое відаць разхмеленых людзей.
„Вам варта пайсці да крыжоў, які растуць з зямлі, – раіць нам адміністратарка. – „А чаму тыя крыжы растуць? І ці яны драўляныя? Пусцілі карані?” – „Не, каменныя. А чаму растуць? Хто іх ведае… Вылезлі з зямлі ўгору, як грыбы, ды растуць”.
З гатэлю мы кіруемся ў бок могілак з крыжамі. Па дарозе заходзім у банк памяняць грошы. „Долары ёсць?”, – раз-пораз хуценька падбягаюць без чаргі да акенца абменніка людзі. „Будуць пасля абеду”, – тлумачыць касірка. У гэтым жа будынку – дзверы ў дзверы з банкам – бібліятэка. „Каменныя крыжы – цудадзейныя, – тлумачаць нам дзве бібліятэкаркі. – Пры іх трэба загадаць пажаданне і прыкласціся да іх. Крыжы ўвесь час цёплыя, ля іх снег нават зімою растае. Благіх людзей яны як бы токам працінаюць”. – „Чаму ж яны растуць?” – „Збываюцца старыя прадказанні. Тураў – гэта зямля трох святых – Кірылы, Лаўрэнція і Марціна. Марцін быў кухарам пры епіскапах, вельмі пабожны і сціплы. Як паміраў, то казаў, што яго магілу згубяць. Але прыйдуць цяжкія часы, калі ён сам паведаміць, дзе ягоная магіла. Пэўна, адзін з крыжоў тое паказвае”. Жанчыны зазначыліь, што другі крыж – маленькі, бо пачаў расці толькі нядаўна – некалькі год таму. „Можа, гэта ўжо святы Кірыл Тураўскі дае знак пра сваю магілу…”, – выказала здагадку адна з бібліятэкарак.
Меншы крыж расце пад агароджаю і яго цяжка заўважыць. Да большага крыжа вядзе засфальтаваная сцежачка, напрыканцы якой ляжыць затаптаны дыванік, каб можна было ўкленчыць і прыкласціся ілбом да камня. Да крыжа нясуць дарункі – дробныя грошы, цукеркі. На агароджы павязана мноства стракатых стужак – яны, пэўна, сімвалізуюць жаданні, з якімі прыходзілі людзі, каб даверыць іх святыні.
Шпацыруем старажытнымі вуліцамі. Па вуліцы крочыць бабулька – выйшла праветрыцца. «Добрага вечара», – вітаецца. «Што цікавага чуваць?», – пытаемся. «Ішла я тут вуліцаю ды чула, як цыганка сварылася з суседкаю. Казала: «Каб табе госці на ўсё лета…», – смяецца ўсцешаная дасціпнасцю цыганкі бабулька.
Над Прыпяццю заходзіць сонца, асвечваючы апошнімі промнямі, нібы песцячы на развітанне, водную гладзь. Цвыркочуць у мураве конікі. На беразе рамантычна разлягліся чаўны. На местачковым пляцы некалькі маладых матацыклістаў без шаломаў слухаюць расейскі шансон са старога магнітафона. Хрыпіць, душыцца голас шансанье. Да хлопцаў падыходзяць дзяўчаты, гамоняць, ускрыкваюць. Побач гасцінна адчыніў свае дзверы бар – відаць паселых за лаўкамі мужыкоў, тоўсценькіх маладзіцаў, што круцяцца вакол іх з паўтарачкамі піва. У чарзе стаіць жаўнер у форме памежніка. Ён, пэўна, звычайна пільнуе мяжу з Украінаю, але ў гэты вечар купляе гарэлку. Смяецца прадавачка, шчарбата лыбяцца мужыкі ў чарзе. У іх вачах – шалёная іскрынка і хмельная надзея.
Віктар Шукеловіч, Якуб Бернат, belsat.eu
