У першай і наступных двух бітвах бралі ўдзел амерыканцы, індыйцы, французы і англічане, канадцы ды французы. Вермахт таксама нясе вялікія страты ад абстрэлаў і бамбёжак, тым не менш пазіцыяў не здае. Падчас усёй кампаніі саюзнікі страцілі больш за 300 тыс. жаўнераў, немцы ды італьянцы – больш за 400 тыс.
У аперацыі «Дыядэма» – апошняй і паспяховай спробе захапіць «Лінію Густава» бралі ўдзел амерыканскія і брытанскія войскі, а таксама войска Андэрса – польскае вайсковае фармаванне, створанае на тэрыторыі СССР.
Генерал Андэрс атрымаў дазвол набраць у войска грамадзянаў Польшчы, якія ўтрымліваліся ў сталінскіх лагерах. Шмат хто з беларусаў заяўляў аб сваім польскім паходжанні, каб вырвацца з ГУЛАГу. Паводле некаторых ацэнак, колькасць беларусаў у войску Андэрса магла дасягаць 30 %.
У склад 2-га польскага корпусу пад камандаваннем Андэрса ўваходзілі пяхотная, танкавая дывізія і дывізія горных стралкоў. Агульная колькасць – каля 60 тыс. асобаў. У ліпені 1943 года іх уключылі ў склад брытанскага войска і перакінулі ў Іран.
Беларускі афіцэр 2-га польскага корпусу, пісьменнік Пётра Сыч, які сам браў удзел у гэтай бітве, гэтак апісвае Монтэ-Касіна: «Направа бачым Монтэ Кайро – найвышэйшы шчыт у гэтым раёне (1669 м.). Далей – Сан Анжэлё, далей тое, што мы пазней злілі крывёй – гара, якую амерыканцы назвалі «фантом». Палякі – «відмэм». Здань. Горы абніжаюцца й іхны масіў канчаецца разбітым манастыром на гары… Бачныя вялікія чырвоныя плямы, быццам бы гара сцякала крывёю. Макі… Колькі-ж тут макаў! Нават із шчыліны голай скалы вырываюцца вялікія, чырвоныя краскі. Хочуць жыць, цвісці, пладзіць насенне, цешыцца вясной, сонцам, начной расой і каскадамі салаўінай аркестры… Пад салаўіны вясняны марш мы, урэшце, пайшлі ў наступ».
Біліся да раніцы, але немцы адбівалі ўсе атакі. Чарговая спроба ўзяць кляштар на гары – праз содні. Немцы да гэтага часу ўжо вывелі асноўныя сілы, пакінулі толькі некалькі аддзелаў у бункерах, каб тыя стрымлівалі наступ саюзнікаў, прыкрываючы тых, хто адступае. Войска Андэрса страціла 924 жаўнеры, амаль 3 тыс. былі параненыя. Аднак дарога на Рым была ўрэшце адкрытая для войскаў саюзнікаў.
Дзякуючы беларускім і польскім эмігрантам у Францыі сталі вядомыя прозвішчы загінулых. Апублікаваны таксама спіс загінулых пад Монтэ-Касіна беларусаў – 180 асобаў. Гэта нарадзінцы Горадні, Ваўкавыску, Ліды, Валожыну, Слоніму ды іншых беларускіх гарадоў.
Быў у войску Андэрса яшчэ і незвычайны жаўнер. Вайскоўцы навучылі падносіць артылерыйскія снарады… мядзведзя. Гэта быў сірыйскі буры мядзведзь, якога падабралі ў Іране. Зверу далі імя Войтэк, жаўнеры частавалі яго мармеладам і мёдам, але найбольш Войтэк любіў… піва. Паводле ўспамінаў жаўнераў войска Андэрса, падчас бітвы за Монтэ-Касіна Войтэк разгружаў скрыні са снарадамі з цяжкавікоў, а таксама падносіў скрыні з харчамі да жаўнераў на гару. Сотні людзей былі сведкамі таго, як мядзведзь-жаўнер дапамагаў палякам і беларусам ваяваць супраць вермахту.
Міхась Ліхтаровіч, belsat.eu