Беларусы з’явіліся ў Чыкага яшчэ ў канцы ХІХ стагоддзя, але яны эмігравалі з тагачаснай Расейскай імперыі, таму іх зазвычай запісвалі расейцамі. Каталікоў-беларусаў, у сваю чаргу, пераважна залічвалі да палякаў.
Толькі ў 1920 годзе ў Чыкага паўстала першая беларуская арганізацыя – Беларускі нацыянальны камітэт. У міжваенныя гады беларусаў у Чыкага і ваколіцах налічвалася каля 25 тыс. Яны заклалі ў горадзе нядзельную школку, друкавалі газеты на роднай мове, штотыдзень мелі сваю перадачу на мясцовым радыё.
Пасля Другой сусветнай вайны беларускія эміграцыйныя сілы яшчэ больш узмацніліся – у Чыкага было некалькі беларускіх суполак, дзеялі мастацкія калектывы, друкаваліся часопісы і кнігі, існавалі дзве беларускія царквы. Сёння застаўся, бадай, адзіны асяродак беларушчыны – невялікі праваслаўны прыход у гонар св. Георгія.
«Нам было дужа цяжка, – успамінае адна з найстарэйшых прыхаджанак, спадарыня Ліда Швэфэль. – Мы ж усе былі людзі простыя, работнікі, не багацеі. Але мы хацелі сваю царкву. Каталікоў-беларусаў было менш, чымся нас, праваслаўных, а сваю царкву яны мелі. Дык мы падумалі: ці ж мы горшыя?»
Разам з казакамі беларусы вырашылі, што іхная царква мусіць размяшчацца ў юрысдыкцыі Канстанцінопальскага патрыярхату, бо менавіта з Канстанцінопалю хрысціянства прыйшло на беларускія землі. Расейскай праваслаўнай царкве вернікі не давяралі, бо панавалі чуткі, што святарамі там пастаўленыя агенты КДБ.
«Грэка-каталікі, як пабачылі, што ў нас свая царква, прыходзілі нас намаўляць уз’яднацца з імі, але мы палічылі, што здраджваць нашай веры – гэта найвялікшы грэх. Тым не менш разам з каталікамі, напрыклад, святкавалі дзень 25 сакавіка», – адзначыла спадарыня Швэфэль.
Штогод на Дзень волі беларусы Чыкага наймалі вялікую залу, у якой да світанку гудзеў баль – узносіліся тосты, спяваліся беларускія песні, чыталіся патрыятычныя вершы.
У 90-я гады пры царкве дзеяў дзіцячы музычны калектыў «Лянок». Малыя ўдзельнікі гурта прэзентоўвалі беларускую культуру ў будынку мэрыі Чыкага. Там штогод на Каляды прадстаўнікі народаў, што жывуць у Чыкага, ладзяць святочныя канцэрты.
«Мы спявалі ў нацыянальных строях беларускія песні, танчылі «Перапёлачку», «Лявоніху», «Крыжачок». Шмат хто з амерыканцаў падыходзіў і пытаўся, якую краіну мы рэпрэзентоўваем. Беларусь была для іх сапраўдным адкрыццём, бо шмат хто асацыяваў яе з Расеяй», – узгадала былая ўдзельніца «Лянка», маладая кампазітарка Аня Ві.
«Лянок» у 1998 годзе вітаў у Чыкага Станіслава Шушкевіча, які прыехаў адведаць беларускіх эмігрантаў. Завітаў першы кіраўнік незалежнай Беларусі і ў царкву св. Георгія ды распавёў прыхаджанам пра сітуацыю на радзіме.
Прыкладна з 2005 года беларускі дзіцячы калектыў больш не выступае. Ды і беларускія імпрэзы праводзяцца пры царкве штораз радзей. На Дзень Волі ў апошнія гады нават перасталі рабіць канцэрты, абмяжоўваючыся выключна застоллем.
«Наш прыход вельмі малы. Некаторыя наведваюць царкву, а не запісваюцца прыхаджанамі, каб не плаціць за ўтрыманне прыходу», – падзяліўся беларус з Падляшша Андрэй Іванюк, шэф будаўнічай фірмы і адзін з ахвярадаўцаў.
Большасць цяперашніх прыхаджанаў царквы – менавіта падляскія беларусы. З «вялікай Беларусі» – толькі некалькі чалавек. «Эмігрантаў з Беларусі ў Чыкага нават шмат, але яны раз прыйдуць у царкву, а потым ім ужо нецікава», – падзялілася былая жыхарка МенскуНіна Петухова. Шмат хто ходзіць у расейскія цэрквы, бо там даюць багаты пачастунак, пацвердзіла другая верніца.
«Я спрабавала арганізоўваць прэзентацыі пра беларускую гісторыю і культуру, адкрытыя лекцыі, адмыслова здымала дзеля гэтага залу, але найбольшая колькасць удзельнікаў, якія прыходзілі, – гэта 9 чалавек», – распавяла ўдзельніца царкоўнага хору Жанна Чарняўская.
Штонядзелю беларускую царкву ў Чыкага наведвае ўсяго 20–30 асобаў. Сярод іх моладзі зусім мала. «Цяперашнія эмігранты з Беларусі – людзі зусім нерэлігійныя. Моладзі ў царкве нецікава. Нацыянальныя справы іх таксама мала турбуюць. Яны цяпер усе ў айфонах толькі сядзяць, – наракалі старэйшыя. Вернікі асцерагаюцца, што ў будучыні царкву можа напаткаць лёс беларускай грэка-каталіцкай святыні, зачыненай у 2003 годзе.
Пакуль жа на заканчэнне літургіі ўсе абавязкова спяваюць «Магутны Божа». Пра беларускасць гэтага месца нагадвае яшчэ бел-чырвона-белы сцяг, усталяваны ў святыні.
Віктар Шукеловіч, belsat.eu