Прафесія рэстаўратара ў Беларусі вымірае. Арганізацыі, якія прафесійна аднаўляюць помнікі архітэктуры, знікаюць. А старыя майстры не пакідаюць вучняў. Што будзе з праграмаю «Замкі Беларусі»?
З ліпеня спыніла існаванне «Берасцерэстаўрацыя» – апошняя абласная арганізацыя, якая прафесійна займалася адбудоваю гістарычных будынкаў. Яна аднаўляла велізарны палац Радзівілаў у Ружанах, у якім меў паўстаць нават тэатр.
Фармальна «Берасцерэстаўрацыя» стала філіялам «Белрэстаўрацыі» і пакуль захавала штат. Але як сітуацыя будзе развівацца далей, залежыць ад планаў і бюджэтнага фінансавання. Гэтак патлумачылі ў «Белрэстаўрацыі», што не гэтак даўно праглынула яшчэ адную арганізацыю – «Праектрэстаўрацыю».
Апошняя займалася праектаваннем аднаўленчых працаў, якое мае некалькі спецыфічных этапаў. Самы важны з іх – складанне гістарычнай даведкі пра аб’ект, без якой немагчыма стварыць праект рэстаўрацыі: трэба архіўныя звесткі пра страчаная элементы архітэктуры, наяўнасць каштоўнага археалагічнага слою або рэштак іншых пабудоваў, перабудовы і рэстаўрацыі, які ўжо адбыліся. Яшчэ адзін важны этап – вызначэнне элементаў, якія будуць рэстаўраваць, і матэрыялаў, якія можна выкарыстоўваць.
Пакуль філіял, у які ператварылі «Праектрэстаўрацыю», таксама захаваў працаўнікоў. Але ці надоўга? Цяпер чыноўнікі ўсяляк імкнуцца да таго, каб зашчадзіць на рэстаўрацыі, разабраць будынак і на яго месцы паставіць новы, «з захаваннем гістарычнага аблічча». Старшыня Таварыства аховы помнікаў Беларусі Антон Астаповіч звяртае ўвагу, што ў нашай краіне адсутнічае сістэма ліцэнзавання ў галіне правядзення праектных і вытворчых працаў на гістарычных аб’ектах.
У 1969 годзе ў Менску ўтварыліся рэспубліканскія майстэрні па рэстаўрацыі помнікаў гісторыі і культуры. З часам філіялы гэтай арганізацыі з’явіліся ў іншых гарадах. Паводле гарадзенскага гісторыка архітэктуры Ігара Трусава, архітэктары, археолагі і гісторыкі, якія там працавалі, былі высока кваліфікаванымі адмыслоўцамі, якія стажыраваліся па-за межамі Беларусі. Менавіта ў 1970-я на высокім ўзроўні былі праведзеныя каштоўныя раскопкі шмат у якіх кутках краіны. Праўда, будаўнічыя працы па рэстаўрацыі былі далёкія ад ідэалу, на што не ў апошнюю чаргу паўплывала нізкая якасць матэрыялаў у савецкія часы.
Пасля распаду СССР абласныя філіялы праектных майстэрняў сталі самастойнымі арганізацыямі. Аднак ужо ў першай палове 1990-х яны пачалі знікаць: былі цяжкасці з фінансаваннем, а ўлады не імкнуліся дапамагчы. За апошнія 20 гадоў у Беларусі зніклі ўсе абласныя арганізацыі, якія аднаўлялі архітэктурныя помнікі. «Белрэстаўрацыя», якая засталася, мае свае філіялы толькі ў Менску і Берасці. Адкрыць прадстаўніцтва, скажам, у Горадні, дзе найлепш з усіх абласных цэнтраў захавалася старая частка гораду, не лічаць патрэбным.
Напрыклад, у Горадні рэстаўратараў паставілі перад выбарам: уладкавацца ў інстытут «Горадняграмадзянпраект» або шукаць іншую працу. Гісторык архітэктуры Ігар Трусаў апынуўся тады на вуліцы і мусіў уладкавацца інспектарам рыбнай аховы. Яшчэ некалькі таленавітых адмыслоўцаў заняліся праектаваннем катэджаў. Гэткім жа чынам кадры былі страчаныя і ў іншых гарадах.
Чаму рэстаўратары не бяруць вучняў?
Цяпер рэстаўратараў рыхтуе Беларускі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт. Гэта адбываецца на ўзроўні спецыялізацыі, якую можна выбраць на 3-м курсе. Сістэма павышэння кваліфікацыі гэтых адмыслоўцаў адсутнічае. Чаму ж рыхтаваннем кадраў не зоймуцца прафесіяналы, якія страцілі працу?
Што ж да нашумелай праграмы «Замкі Беларусі», дык, паводле Антона Астаповіча, паводле большасці аб’ектаў грошай хапае адно «на касьбу травы ды бензін».
ІА, belsat.eu
У матэрыяле выкарыстаны рэферат Ігара Трусава «Праблема ўліку помнікаў архітэктуры, іх аховы і кансервацыі на тэрыторыі Горадні і вобласці ў 1987–2009 гг.».
