З Агнешкаю Рамашэўскаю-Гузы, дырэктаркаю тэлеканалу «Белсат», з нагоды пятых угодак дзейнасці незалежнага тэлеканалу паразмаўляў Сяргей Пеляса.
«Белсат» працуе ўжо пяць гадоў. Чым сённяшні «Белсат» адрозніваецца ад створанага пяць гадоў таму? Што працуе па-старому, а што змянілася?
Па-першае, «Белсат» зрабіўся нашмат больш прафесійным. Мы прайшлі вельмі доўгі шлях, як габрэі на чале з Майсеем праз Чырвонае мора, з таго часу, калі пяць гадоў таму ў эфіры з’явілася нашая першая гадзіна трансляцыі. Сёння нават цяжка ўявіць сабе тыя часы. Тое, што мы ведаем і ўмеем сёння, і нашыя ўяўленні пра тэлебачанне на самым пачатку – гэта два розныя светы. У гэтым сэнсе мы прынцыпова адрозніваемся. Але ў мяне зусім няма адчування, што цяпер працуе нейкі іншы «Белсат». Я лічу, што гэта абсалютна той самы тэлеканал. У мяне ёсць такое правіла, якое вынікае крыху з майго характару, а крыху з маіх асабістых развагаў, – я не зусім люблю змяняць каманды, што склаліся. Я думаю, што гэта няшмат дае. Калі замена працаўніка не абавязковая, то я аддаю перавагу працы з тымі людзьмі, з якімі ўмею працаваць і якія ўмеюць працаваць са мною. Зладжаны калектыў – гэта нешта большае за каманду, якая штораз абнаўляецца. Я не з тых, хто імкнецца ўвесь час замяняць дэталі ў машыне, таму сёння большасць людзей на «Белсаце» – гэта тыя, што і пачыналі. Вядома, на сённяшні момант колькасць працаўнікоў павялічылася, аднак засталіся і тыя, якія працавалі, каб у эфір выйшла нашая першая гадзіна трансляцыі, каб гледачы маглі пабачыць сем хвілінаў інфармацыйнага выдання.
Цяпер шматлікія тыя працаўнікі зрабіліся добрымі аператарамі, а тады ў іхных у руках трэслася камера. Здаралася, што некага здымалі на камеру без вуха. Але ў персанальным значэнні гэта тыя самыя людзі. Акрамя таго, на «Белсаце» засталася тая самая атмасфера. Я перакананая, што гэта той самы «Белсат», з якога мы пачыналі.
Пасля пяці гадоў працы знойдуцца, напэўна, такія моманты, якія глыбока запалі ў памяць, смешныя і сумныя?
Лёс «Белсату» ўвесь час быў вельмі складаны. Такая асаблівасць гэтай ініцыятывы, можа, таму, што яна пачалася знізу. Аматары тэорыі змовы могуць уяўляць сабе гэта па-рознаму, але гэта сапраўды была ініцыятыва знізу, таму, напэўна, яна мела столькі перашкодаў пры ажыццяўленні. Ідэя тэлеканалу не была ў адмысловых інтарэсах нікога. Гэта далёка не так, што нейкая палітычная сіла або фінансавая карпарацыя была зацікаўленая ў незалежным тэлебачанні. Моцны партнёр дапамагае толькі тады, калі атрымлівае пэўную карысць. Нам жа трэба было спраўляцца самім, таму цяжкіх момантаў было вельмі шмат.
Што датычыць станоўчых момантаў, якія я памятаю, то іх таксама шмат. Напрыклад, гэта момант першай трансляцыі, з’яўленне надпісу «Белсат» у эфіры. Трэба сказаць, што да гэтай пары ў мяне ў вачах з’яўляюцца слёзы, калі я ўспамінаю, як мы выходзілі ў эфір. Памятаю, як Міша Янчук закрычаў, замахаўшы сціснутымі кулакамі: «О, так!» Мне ўспамінаюцца сустрэчы з рознымі цікавымі людзьмі. У маёй памяці таксама нашыя імпрэзы, як правіла, вельмі прыемныя. Я памятаю ўсе імпрэзы ў розных выданнях, і, як правіла, усе яны пакінулі добрыя ўспаміны, што чарговы раз даводзіць, што нават чыста па-людску гэтая ініцыятыва сябе апраўдала, бо калі не забываюцца нейкія супольныя імпрэзы – гэта вельмі добры знак. Былі таксама даволі страшныя рэчы, якія адначасова паказвалі сілу каналу. Да прыкладу, у 2009 годзе наступіў вельмі сур’ёзны крызіс, звязаны з выдаленнем мяне з тэлеканалу. Я вельмі добра памятаю, як тут з’явіліся а 18:00 практычна ўсе працаўнікі каналу, белсатаўцы трымалі варту над тым, што было вынікам супольных намаганняў. Гэта было незвычайна, бо ўсе сабраліся літаральна за гадзіну. Трэба адзначыць, што гэта быў страшны момант, але ён адначасова сведчыў, што мы будзем змагацца і пераможам. І мы перамаглі, як высветлілася.
Калі не было палітычнага апірышча, а «супраціўленне матэрыі» было настолькі вялікае, то дзякуючы чаму – або нягледзячы на што – паўстаў «Белсат»?
Па-першае, была вострая неабходнасць, каб нешта такое з’явілася. Гэта не звязанае з якою-небудзь канкрэтнай асобаю. Гэта было патрэбна людзям, і гэта была першая ўмова.
Другая прычына ў тым, што цяпер наступіў вялікі прагрэс у плане тэхнічных сродкаў, якія выкарыстоўвае тэлебачанне. На сённяшні момант усё значна прасцей. Гэта чарговая прычына, чаму існаванне каналу сталася магчымым.
Трэцяя прычына заключаецца ў імпэце групы людзей, якія верылі, што гэта будзе магчыма. Спачатку гэтых людзей была меншасць. Большасць лічыла іх вар’ятамі, ідэалістамі або летуценнікамі, якія нічога не дамогуцца. Акурат дзякуючы запалу ўсё атрымалася.
Яшчэ адною прычынаю было шчаслівае супадзенне. Можна нават сказаць, што тады запалілася мая шчаслівая зорка.
Так склалася, што мяне лёс або Бог дабраславіў на гэты шлях і я мела кантакты з рознымі палітычнымі сіламі ў Польшчы. Гэта ўнікальная магчымасць і даволі ўнікальнае разуменне сітуацыі. Зразумець беларускі стан рэчаў мне дапамагла мая ўласная біяграфія.
А пасля я тлумачу яе іншым, і мне здараецца пераканаць людзей. Часам я задумваюся над пытаннем: калі на шляху столькі перашкодаў, то якім чынам усё ўдалося? Удалося галоўным чынам дзякуючы польскаму міфу «За вашу і нашу свабоду» – хіба выключна з гэтае прычыны.
Само стварэнне «Белсату» – ужо важнае дасягненне. А ці ёсць іншыя, пра якія варта згадаць?
Самае важнае дасягненне «Белсату» заключаецца ў тым, што ён ператварыўся ва ўстанову – гэта нешта большае за сродак масавай інфармацыі, гэта ўжо ўстанова, што дзее ў шэрагу вымярэнняў. У ёй розныя асобы могуць рэалізаваць свае праекты пры падтрыманні «Белсату» – гэта і ёсць галоўнае дасягненне. Мы стварылі свой брэнд і ўвесь час працуем над яго ўзмацненнем.
Другое дасягненне, якім я асабіста вельмі ганаруся, – гэта ўзровень нашай інфармацыі ды яшчэ тое, што нам удалося ў значнай ступені захаваць аб’ектыўнасць. Вядома, нехта можа мець прэтэнзіі да нашай інфармацыі.
Нас не ўспрымаюць у якасці тэндэнцыйных, звязаных з некім. Гэта вельмі цяжкое і важнае дасягненне, вынікі якога праяўляюцца ў кантактах з людзьмі.
Чарговае важнае дасягненне – стварэнне вялікага калектыву ў Беларусі.
І яшчэ адно дасягненне культурніцкага характару – гэта нашыя дакументальныя стужкі, якія, на маю думку, зрабіліся пераломнаю з’явай у беларускай культуры. Некаторыя стужкі – гэта сапраўды выдатныя рэчы для гісторыі, культуры і адукацыі.
Мне падаецца, што прагляд 5-гадовага даробку сапраўды можа ўразіць, гэта вялікае дасягненне, якога нам ніхто не перакрэсліць і не адбярэ.
Тэлебачанне перадае вобразы і прадугледжвае іх прагляд. Як вы ўяўляеце сабе гледачоў у Беларусі? Хто глядзіць «Белсат», дзе жывуць гледачы і хто яны такія?
Кім пераважна ёсць нашыя гледачы, вынікае з адмысловых даследаванняў. Большасць тут складаюць жыхары мястэчак, у параўнанні з прадстаўнікамі вялікіх гарадоў. Нашыя праграмы глядзяць, натуральна, і ў буйных населеных пунктах, але глядач «Белсату» паходзіць пераважна з сельскай мясцовасці. Да аўдыторыі належаць інтэлігенцыя, дробныя прадпрымальнікі, а часам чыноўнікі. Адзін з самых важных момантаў – тое, што мы скіраваныя не толькі на апазіцыю. Мы не вядзем трансляцыю толькі для эліты ў Менску. Прынамсі, мы не павінны працаваць толькі для іх. Мы стараемся падаваць інфармацыю проста, лёгка і зразумела. Напэўна, мы не сродак масавай інфармацыі для кожнага працаўніка сельскай гаспадаркі. Для калгасніка мы цяжкае медыя. Мы паказваем нашыя праграмы для звычайнага нармальнага чалавека – для сярэдняга класу, які нараджаецца, для бізнесоўцаў, інтэлектуалаў, пенсіянераў. Для гэтых людзей мы культурніцкая альтэрнатыва. Мы не прапаноўваем нейкіх супердзівацкіх формаў. Мы не павінны апярэджваць сваіх гледачоў.
«Белсат» з самага пачатку пазіцыянуе сябе яе першы незалежны тэлеканал для Беларусі. Чым ёсць гэтая незалежнасць? Ад каго ён незалежны?
Пачнем ад таго, што не варта быць незалежным ад здаровага сэнсу. Па-першае, «Белсат» незалежны ад уладаў. Ад уладаў Беларусі ён цалкам незалежны. У гэтым сэнсе ён на другім канцы ў стасунку да дзяржаўнага тэлебачання. Усё тое, чаго не паказвае дзяржаўнае тэлебачанне, можна паглядзець на «Белсаце». Тэлеканал таксама незалежны ў стасунку да беларускіх палітычных сілаў. Часта ў краінах, дзе ёсць праблемы з дэмакратыяй, медыі вядуць палітычную барацьбу і звязваюцца з пэўнымі палітычнымі сіламі. У мяне ёсць пачуццё, што мы незалежныя ад іх. Мусіць быць таксама незалежнасць ад спонсараў. Нас фінансуюць польскі ўрад ды іншыя замежныя партнёры. Досвед паказвае, што нашыя спонсары не маюць ніякіх адмысловых патрабаванняў да нашых праграмаў. Такіх, якія выходзяць па-за рамкі 12 каштоўнасцяў, якія мы самі прынялі. Падазраю, што калі б мы прэзентавалі нейкія вельмі крайнія погляды, то, магчыма, нехта б да мяне звярнуўся, але цягам пяці гадоў ніхто не звяртаўся. Даю слова. Аднойчы папрасілі паказаць інтэрв’ю з міністрам Сікорскім – і ўсё. Добра было б, калі б усе нацыянальныя тэлеканалы былі настолькі незалежныя, як «Белсат». Гэта эфект працы каманды. Незалежнасць – гэта калі ты абапіраешся на прынцыпы, а не на дырэктывы. Дырэктыва кажа, як ты мусіш паводзіцца ў канкрэтнай сітуацыі. Прынцып падказвае табе, што ўвогуле трэба паводзіцца так або іначай.
Калі гавораць пра «Белсат», то часам гучыць слова «прафесіяналізм». Адныя кажуць, што «Белсат» – прафесійны тэлеканал. А іншыя, якія крытыкуюць, сцвярджаюць, што гэта непрафесійнае тэлебачанне. Як Вы разумееце тэлевізійны прафесіяналізм?
Прафесіяналізм – гэта прафесіяналізм. Гэта тое, што ў гэтай прафесіі можна знайсці найлепшага.
Ці мусіць журналіст атрымаць журналісцкую адукацыю?
Абсалютна не мусіць. Мусіць навучыцца прафесіі, рамяству. У вучэльні гэтаму рэдка можна навучыцца. Але можна навучыцца пасля яе. А гэта вельмі адмысловая прафесія.
Чаму Польшча падтрымлівае «Белсат»? Ці ёсць у гэтым свой інтарэс?
Інтарэс ёсць. Беларусь – сусед Польшчы. Мы не ўцячэм у Партугалію. Мы асуджаныя на гэтае суседства. А ў Польчшы вельмі нестабільны сусед, бо дыктатарскія краіны не стабільныя, і доказам тут служаць падзеі ў Паўночнай Афрыцы. Здавалася, што палітычныя рэжымы там вельмі стабільныя. Дыктатарскія рэжымы нібыта стабілізавалі гэтыя краіны, каб еўрапейцы маглі ездзіць туды на курорты і загараць.
Яны прэзентаваліся як стабільныя.
Дакладна. Пасля чаго ўсё распалася, і ніхто не ведае, што з гэтым фактам рабіць. Так што калі суседняя дзяржава дыктатарская, то гэта не вельмі карысна. Значна больш карысна, каб побач з намі была дзяржава, якою кіруюць прынамсі адносна дэмакратычна, і дзяржава, прыязная да нас. У польскім інтарэсе і тое, каб там былі нармальныя стасункі ў грамадстве. У гэтым сэнсе сродкі ўздзеяння ЕЗ і Польшчы на беларускі рэжым вельмі абмежаваныя. Цяжка сабе ўявіць лепшы праект, чымся той, які ўплывае не на ўлады, а на грамадства, звяртаецца да яго, а не да ўлады. І гэта польскі інтарэс, каб Беларусь у будучыні была прыязная і дэмакратычная. А як гэта разаўецца далей – гэтага ніхто не ведае. Польская прымаўка кажа: чалавек страляе, але Бог кулі носіць.
Чаму Вы заняліся менавіта гэтым праектам? Ці ёсць асабістыя прычыны?
Вельмі часта вырашае выпадковасць. Я аказалася ў патрэбным месцы ў патрэбны час. Акрамя таго, у Польшчы 2/3 людзей маюць продкаў, якія паходзяць з усходу. Па бацьку, Збігневе Рамашэўскім, нітка абрываецца на дзедзе. Я даследавала гэту справу. Знайшла сваякоў пад Семятычамі і ў Беластоку на Падляшшы. Прозвішча Рамашэўскі вельмі распаўсюджнае ў Літве і Беларусі. Так што вельмі магчыма, што мае карані адтуль, але абарваліся, бо мой дзед загінуў у канцлагеры падчас вайны, калі майму бацьку было пяць гадоў.
Калі казаць пра больш канкрэтныя прычыны, то я лічу, што мы мусім вяртаць тое, што атрымалі. Палякам дапамагалі, а цяпер палякі могуць дапамагчы іншым. Тут рэч таксама ў здольнасцях. Я не вельмі добра малюю і не ўмею спяваць, але маю здольнасць заражаць людзей ідэямі, а таксама ў мяне ёсць унікальны досвед. Так склалася, што я нарадзілася ў гэтай краіне, выхоўвалася ў такой, а не іншай сям’і, і так склалася маё жыццё. Грэх не выкарыстаць гэтага досведу, які пасуе для працы на «Белсаце». Гэта адна з прычынаў, чаму я гэта раблю.
Пяць гадоў за плячыма. Якія найбольшыя выклікі стаяць сёння перад «Белсатам»?
Натуральна, далейшае развіццё. Праект зрабіўся вялікім і развіваецца далей. Трэба пільнаваць, каб захаваць якасць і каманду. Развіццё і ўзмацненне структуры ў вельмі цяжкіх умовах і пры адсутнасці ўпэўненасці ў тым, што можа здарыцца ў Беларусі, – гэта сур’ёзны выклік. Чарговы выклік – гэта стабілізацыя арганізацыі ды фінансаў цягам бліжэйшых гадоў. Гэта пытанне, быць ці не быць «Белсату». Гэта настолькі вялікая і складаная ўстанова, што яна не можа функцыянаваць у сталай няўпэўненасці. Нам трэба стабільнае падтрыманне, найлепей еўрапейскае, але прынамсі міжнароднае, у большай меры, чымся сёння. А пасля можна толькі марыць, што яшчэ можна зрабіць. Серыял, новыя фільмы, ток-шоу. Ідэяў хапае. Але галоўнае заданне на сёння – узмацніць структуру, каб пры пашырэнні яна не разбурылася, і атрыманне саліднай фінансава-арганізацыйнай базы.
Ці можна сабе ўявіць, што будзе адбывацца з «Белсатам» праз пяць галоў?
Я думаю, што «Белсат» будзе працаваць праз пяць гадоў. Цяжка сказаць, што адбудзецца ў Беларусі цягам наступных пяці гадоў. Можа шмат што здарыцца.
Цягам апошніх пяці здарылася не вельмі шмат…
Гэта праўда, але гэта не значыць, што так будзе заўсёды. Магчыма, «Белсат» будзе не вельмі адрознівацца ад таго стану, у якім ён сёння, дай Божа, амін. Можа, таксама ў сітуацыі зменаў, «Белсат» станецца пачаткам першага незалежнага тэлеканалу ў Беларусі. Але для мяне гэта будзе эпілог. Тады ўжо не я буду ствараць гэты тэлеканал. Гэта будзе момант, калі дзіця пакіне гняздо, і ў такі момант кожная маці вельмі перажывае, але так бывае. А я пашукаю іншай справы для сябе. Хаця на сёння праца ў «Белсаце» не дае мне сумаваць. Увесь час нешта адбываецца.
Для дасвечанага журналіста ёсць шмат справаў. Напрыклад, палітыка.
Гэтага я хутчэй не планую ў бліжэйшай будучыні. Хаця, вядома, ніколі не трэба казаць ніколі.
Чаго Вы хацелі б пажадаць гледачам і камандзе «Белсату»?
Гледачам зычу, каб жыццё ў Беларусі зрабілася лягчэйшым і больш прыемным. Думаю, што яно вельмі цяжкое. Гэта бачна па тварах людзей на вуліцах. А камандзе – каб нам разам удалося ўзмацніць і развіць структуру. І далейшай прафесіяналізацыі.
Сяргей Пеляса, рэдактар, Белсат
belsat.eu
